(16 Temmuz 1917, İstanbul – 1 Mart 1985, İstanbul)
Şair, yazar ve çevirmen.
Asıl adı İbrahim Abdülkadir Meriçboyu’dur. İlk şiirleri 1930'da Ali Karasu
imzasıyla yayımlandı. Abdulkadir İbrahim ve A. Kadir imzalarını da kullandı.
Bir alay kâtibinin oğluydu. Anne ve babasını küçük yaşta kaybetti. Açık,
aydınlık titizlikle işlenmiş şiirleriyle 1940 kuşağı toplumcu şairleri arasında
yer alan şair, çeviri çalışmalarıyla da dünya şiirinin tanınmasına katkıda
bulundu.
1933'te
Eyüp Ortaokulu’nu,
1936'da İstanbul Kuleli Askeri Lisesi'ni bitirdi.
1938'de Ankara
Kara Harp Okulu son sınıfındayken zararlı yayınlar okuduğu ve Nâzım
Hikmet’le tanıştığı gerekçesiyle tutuklandı ve on ay hapse mahkûm oldu, okuldan
uzaklaştırıldı.
Ankara Cezaevi’nde aynı davadan birlikte yattığı Nâzım
Hikmet’ten büyük ölçüde etkilendi ve toplumcu gerçekçi şiire yöneldi. Hapisten
çıkınca er olarak 2,5 yıl askerlik yaptı. 1941'de İÜ Hukuk Fakültesi’ne girdi.
Tan gazetesinde düzeltmen olarak çalıştı. Arkadaşlarıyla Yürüyüş
dergisini çıkardı. Savaş karşıtı şiirlerini içeren ilk kitabı Tebliğ
(1943) toplatılınca, sıkıyönetim tarafından İstanbul dışına sürgün edildi.
Sürgünlüğü 1943-47
yılları arasında Muğla,
Balıkesir, Konya, Adana ve Kırşehir’de geçti. 1947'de İstanbul’a döndü ve bir
bisküvi fabrikasında çalışmaya başladı. Çeşitli yayın evlerinde düzeltmenlik,
çevirmenlik gibi işler yaptı. 1965'ten sonra şiir çevirileri ve kitaplarının
yayımıyla uğraştı.
Başlangıçta Faruk Nafiz Çamlıbel ile
Necip Fazıl etkisinde şiirler yazdı, Nâzım Hikmet’in şiirleri ile karşılaşınca
şiir ve dünya görüşünde önemli değişikler oldu. Bireysel dramı toplumsal
sorunların birlikteliği içinde ele aldığı, Ses ve Yeni Edebiyat
dergilerinde yayımlanan şiirlerinde Nâzım Hikmet’in etkisi belirgindir.
Olgunluk dönemi şiirlerinde konuşma diline yakın bir
dil kullandı, türküler, halk şiiri ve gelenekleri motiflerinden
yararlandı. Savaş, yoksulluk, sürgünlük, hapislik acılarını yaşayan insanın
duygularını, iyiye, doğruya, eşitliğe olan özlemini yalınlık, gerçeklik ve
lirizmle yansıttı. Çarpıcı bitişler, yinelemeler, iç uyaklar ve ses uyumları
belli başlı şiirsel biçimleri. 1940’lı yılların toplumsal gerçekçi şiirinin
ortak temaları ve biçimleriyle, Orhan Veli kuşağının bazı söyleyiş
özelliklerini kaynaştırarak sentezci bir şiire ulaştı. "A. Kadir'de dikkati
çeken özelliklerinden biri 1940 kuşağı
şiiri içinde şiiri en yalın imge düzenine
indirgemesidir." (Hızlan)
Konularını toplum sorunlarından alan şiirleri ile çevirileri
1940-46 yılları arasında Ses, Yeni Edebiyat (1940 /41), Yeni Ses
(1941/43), Yürüyüş (1942/43), Yığın (1946), 1951-71 yılları
arasında Yeryüzü (1951/52), Beraber (1952), Yeditepe
(1952), Gelecek (1971), Yağmur ve Toprak, Dönem, Yeni Gerçek,
1975-85 yılları arasında Militan, Sanat Emeği, Su Şiir Seçkisi, Varlık,
Yarına Doğru vb dergilerde yayımlandı.
1955'te Abdülbaki Gölpınarlı ile Farsça
aslından düzyazı olarak çevirdikleri Mevlâna’nın şiirlerini serbest nazma
dökerek Bugünün Diliyle Mevlânâ, Azra Erhat ile birlikte yayımladıkları İlyada
ve Odysseia çevirileri büyük ilgi gördü. İkinci kitabı Hoş Geldin Halil İbrahim
(1959) dönemin şiirsel eğilimlerinin dışında kalan şairin çizgisini
değiştirmediğini gösterdi. Bunu Dört Pencere (1962) ve bütün şiirlerini
topladığı Mutlu Olmak Varken (1968) izledi. Avrupa ve Üçüncü Dünya
Ülkeleri şairlerinden tek başına ya da ortaklaşa yaptığı pek çok çeviriyi 3
ciltte Dünya Halk ve Demokrasi Şiirleri adı altında bir araya getirdi
(1973–80). Doğu ve Batı şairlerinden tek başına ya da Asım Bezirci, Afşar
Timuçin, S. Şalom, Gülen Fındıklı, Eray Canberk vd. ile birlikte çeviriler
yaptı.
Şiirleri üzerine geniş bir yorum Asım Bezirci'nin On Şair On Şiir (1971) kitabında, hakkında geniş bir kaynakça ise Gösteri dergisi, Nisan 1985 sayısındadır.
Ödül: 1959 Habip Edip Törehan Çeviri Ödülü'nü, 1961 TDK
Çeviri Ödülü'nü, 1980 TYS Hasan Ali Ediz Edebiyat Çeviri
Ödülü'nü ve 1983'te Yazko Çeviri dergisi tarafından verilen Azra Erhat Üstün
Hizmet Ödülü'nü aldı.
Hakkında Yazılan Tezler: Bergen Baygara
Kalem, "Abdulkadir
Meriçboyu'nun Şiirlerini Çözümleme ve
Değerlendirme",
YLT, Dan. Doç. Dr. Fatih Sakallı, Gazi Üni. SBE, Türk
Dili ve Edebiyatı ABD,
Ank.: 2014, 148 s.
Hakkında Yazılan Kitaplar: *A. Kadir,
haz. Gülen Aktaş,
Afşar Timuçin,
Aydın Hatipoğlu ve Eray
Canberk, İst.: Gerçek
Sanat, 1989.
Yapıtları: Şiir: *Tebliğ,
İst.: Sebat B., 1943 *Hoş Geldin Halil İbrahim, İst.: 1959 *Dört
Pencere,
İst.: İstanbul Mtb.,
1962 *Mutlu Olmak Varken, (ilk
üç kitabına 45 şiir eklenerek) İst.:
Fono Mtb., 1968 *Mutlu Olmak Varken, Bütün Şiirleri, İst.:
Can, 1988
// Anı: *1938 Harb Okulu Olayı ve
Nazım Hikmet, İst.: İstanbul Mtb., 1966 // Gezi: *Sovyet Rusya’da
Onbeş Gün, İst.: Hilal Mtb., 1978 // Sadeleştirme ve Çeviri: *Bugünün
Diliyle Mevlânâ, (Abdülbaki Gölpınarlı ile), İst.: İstanbul Mtb., 1955
*Homeros, İlyada
I-VI, (Azra Erhat ile), İst.: Türkiye İş Bankası,
1958-1962 *Paul Eluard,
Pierre Gamarra, Mevlânâ, Pablo Neruda, Guillevic, Robert Desnos, Hayyam,
Bertolt Brecht ve Boris Vian, Asıl Adalet, 2. bas. İst.: Yeni Mtb., 1960 *Paul
Eluard, Seçme Şiirler, (Asım Bezirci ile), İst.: İstanbul Mtb., 1961 *Bugünün
Diliyle Hayyam, İst.: İstanbul Mtb., 1964 *Tevfik Fikret, Eski Çağlar
Tarihi, İst.: Cem-Zi
Mtb., 1965 *Bugünün Diliyle Tevfik Fikret, İst.: Gün Mtb., 1967
*Homeros, Odysseia, (Azra Erhat ile), İst.: Sander, 1970 *Bertolt Brecht,
Halkın Ekmeği, (Asım Bezirci ile), İst.: Haşmet Mtb., 1972 *Dünya
Halk ve Demokrasi Şiirleri 3 cilt,
İst.: Hilal Mtb., 1973-1975-1980 *Vietnam Şiiri, (Afşar Timuçin ile), İst.: Hilal Mtb., 1973
*Filistin Şiiri, (Afşar Timuçin ve Süleyman Salom ile), İst.: Hilal Mtb., 1974
*Portekiz Sömürgeleri Şiiri, (Afşar Timuçin ile), İst.: Hilal Mtb., 1975
*Bertolt Brecht, Makinaların Türküsü, (Gülen Fındıklı ile), İst.: Sanat
Emeği, 1979 *Bertolt Brecht, Karanlık Zamanlar,
Gülen Fındıklı ile; İst.: Sanat Emeği, 1980 *T. Rozewichz, Utanmayın
Gözyaşlarından, (Gülen Fındıklı ile), İst.: Yazko, 1981 *Nikiforos
Vrettakos, Savaş
Hazırlığı, (Panayot
Abacı ile birlikte), İst.: Yazko, 1983 *Bu
Rüzgârı Toplayın, Çeviri Şiirler; İst.: Örnek, 1983
Kaynaklar: TBEA c. I, 2001, 1-2/2010, 1-2;
Kurdakul, Sözlük, 34; A. Kadir, 1938 Harp Okulu Olayı ve Nâzım Hikmet. İstanbul Mtb., İst.: 1967; A. Kadir, Mutlu Olmak Varken. Hilal Mtb., İst.: 1976; Gülen Aktaş Afşar Timuçin, Aydın Hatipoğlu
ve Eray Canberk, A. Kadir,
Gerçek Sanat, İst.: 1989; Doğan Hızlan, 1977/Kitaplar Kitabı, YKY, İst.: 1996, 17-18; Bergen Baygara Kalem, "Abdulkadir Meriçboyu'nun Şiirlerini Çözümleme ve Değerlendirme",
YLT, Gazi Üni. SBE, Türk Dili ve Edebiyatı ABD, Ank.: 2014; Tayfun Haykır, "Biyografik
Eleştiri Bağlamında A. Kadir'in "Bir Kayısı Ağacı" Adlı Şiiri", Sosyal Bilimler Dergisi. 6 (37), 2019, 149-162;
Özge Atasoy, "A. Kadir'in 'Bir Kayısı
Ağacı'
Şiirinin Ontolojik Analiz Yöntemiyle Çözümlenme Denemesi", Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, c. 5, S. 1, 2021, 569-590.