(9
Aralık 1922, Kadıköy/İstanbul – 28 Mayıs 2018, İstanbul)
Türkiye'nin
ilk "Bizans sanat tarihi" uzmanı, akademisyen ve sanat tarihi
profesörü. Amasra’nın köklü ailelerinden Eyiceoğulları'na mensup deniz subayı
Mehmet Kamil Bey ile Hatice Hanım'ın oğlu. İlk ve orta öğrenimini Kadıköy Saint
Louis ve Saint Joseph Fransız okullarında tamamladı. 1943’te Galatasaray
Lisesi’ni bitirdi. Alman arkeolog ve İstanbul tarihi uzmanı Alfons Maria
Schneider'in davetiyle 1944'te Göttingen'e giderek, Bizans sanatı ve
arkeolojisi üzerine çalıştı. 2. Dünya Savaşı sürerken Viyana ve Berlin
üniversitelerinde Bizans tarihi okuyan Eyice, Berlin'in işgali gündeme gelince
öğrenimini yarım bırakıp Türkiye'ye döndü. Eyice, dönemin politik şartları
nedeniyle Danimarka üzerinden Türkiye'ye gelmeye çalışırken bir süre cezaevinde
kaldı. 1948’de İÜEF’nden “İstanbul Minareleri” konulu teziyle mezun
oldu. Bizans sanatı tarihçisi Prof. Dr. Philipp Schweinfurth'un da
asistanlığını yapan Eyice, Edebiyat Fakültesi'nde her yıl konferans şeklinde
dersler veren Prof. A. Gabriel'in bu derslerini Fransızca'dan, Schweinfurth ve
Kurt Erdmann'ın derslerini ise Almancadan Türkçeye çevirdi. Mezuniyetin
ardından Bizans Kürsüsünde asistanlık yapan Eyice, 1950-53 arasında Ord. Prof.
Dr. Arif Müfid Mansel'in danışmanlığında Side kazılarına katıldı. Aynı
fakültenin Sanat Tarihi Kürsüsü’nde “Side’nin Bizans Dönemine Ait Yapıları”
başlıklı teziyle doktorasını (danışman: Ord. Prof. Arif Müfid Mansel, 1952)
tamamladı. “İstanbul’da Son Devir Bizans Mimarisi” başlıklı çalışmasıyla
doçent (1955), “İlk Osmanlı Devrinin Dini-İçtimai Bir Müessesesi: Zâviyeler”
başlıklı çalışmasıyla profesör unvanı (1964) aldı.
1948’de
Prof. Ernst Diez’in asistanı olarak intisap ettiği İÜEF Arkeoloji ve Sanat
Tarihi Bölümü Başkanlığı’ndan 1990’da emekli oldu. Bu fakültede öğretim
üyeliğinin yanı sıra 1963-90 arasında Bizans Sanatı Tarihi Kürsüsü’nün
idareciliğini de yaptı. Hacettepe (1972-74), Bochum (1974), Sorbonne, Genève
(1976) üniversitelerinde ve Collége de France’ta (1976) misafir öğretim üyesi
olarak dersler verdi. Mimar Sinan Üniversitesi’nde lisans ve Marmara Üni.
İlâhiyat Fak. İslâm Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı’nda (2007-08) yüksek
lisans dersleri verdi. Brüksel, Münih, Mainz, Münster, Berlin, Roma, Ravenna,
Venedik, Ohri, Bükreş, Selânik, Belgrad ve Washington’da konferans ve
kongrelerde tebliğler sundu.
Eyice'nin
ilk yazısı Reşad Ekrem Koçu'nun çıkardığı İstanbul Ansiklopedisinde 1949'da
yayımlandı. Fatih'in Çarşamba semtindeki Hirami Ahmet Paşa Mescidi hakkındaki
bu makalenin ardından pek çok maddeyle ansiklopediye katkıda bulundu. Başlangıcından
itibaren TDV İslâm Ansiklopedisi çalışmalarına önemli katkılar sundu;
Ansiklopedi İnceleme Kurulu ve Ansiklopedi İlim Kurulu üyeliklerinde bulundu
(1989-2000). Müellif-redaktör ve İslâm Sanatları (Mimari) İlim Kurulu üyesi
olarak ansiklopedi mutfağında bizzat hizmet verdi; telif ettiği 440 madde veya
madde bölümü ile en çok maddesi olan yazarlar listesinde en üst sıraya
yerleşti, bir çok maddenin ilmî redaksiyonunu yaptı. İstanbul’da yaşadı; evli
ve iki çocuk babasıydı.
28
Mayıs 2018'de tedavi gördüğü Maltepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Eğitim ve
Araştırma Hastanesi'nde organ yetmezliği nedeniyle 95 yaşında öldü. Cenazesi 30
Mayıs 2018'de Fatih Camii'nde kılınan cenaze namazının ardından Fatih Camii haziresinde
Prof. Dr. Halil İnalcık'ın yanına defnedildi.
Eski
Eserler Encümeni (1956-96), Türk Tıp Tarihi Enstitüsü (1957), Gayrimenkul Eski
Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu (1958-98), Anıtlar Kurulu (1958-96), Türk
Tarih Kurumu (1968-83), Belçika Krallık Akademisi, Amerikan Arkeoloji
Enstitüsü, Alman Arkeoloji Kurumu üyeliği ve Atatürk Kültür Merkezi şeref
üyeliği (2015) bulunmaktadır.
İlmî
ve akademik çalışmalarında medeniyet ve sanat tarihi genel başlığı altında
Bizans sanatı ve tarihi; İstanbul tarihi; Türk medeniyeti, mimarisi ve sanatı;
Osmanlı coğrafyasındaki Türk eserleri alanlarında yoğunlaştı.
Ödül: 1997 Türkiye Bilimsel Araştırmalar Kurumu Hizmet Ödülü, 1998 Fransa
Hükümeti tarafından verilen Légion d’Honneur Nişanı, 2009 Atatürk Kültür
Merkezi Hizmet Ödülü, Türkiye Sinema ve Audiovisuel Kültür Vakfı tarafından
verilen 2009 Avrupa Kültürleri İstanbul Buluşması temalı onur ödülü, 2011
Cumhurbaşkanlığı Kültür ve Sanat Büyük Ödülü, 2012 Edebiyat, Sanat ve Kültür
Araştırmaları Derneği Özel Ödülü (ESKADER) ve TDV İslâm Ansiklopdisi’ne
katkıları sebebiyle T.C. Diyanet İşleri Başkanlığı’nın 2014 “Yüzyılın İslâm
Kültür Hizmeti Onur ve Hizmet Ödülleri” kapsamında hizmet ödülüne değer
görüldü.
Hakkında
Yazılan Kitaplar: *Prof. Dr. Mahmut
Şakiroğlu, Prof. Dr. Semavi Eyice Bibliyografyası, Ank.: Turhan Ktb., 1991 *Sema
Doğan-Yasemin Akçaoğlu, Semavi Eyice Kaynakçası -86 Yıla Armağan-, İst.: Kitap,
2009 *Yasemin Akçaoğlu, Türk Sanatı ve Tarihine Katkılarıyla Semavi Eyice',
Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İst.:
2005.
Yapıtları: *İstanbul Minareleri, 1948 *Demirciler ve Fatih Darüşşifası
Mescidleri Hakkında Yeni Bazı Notlar, 1954 *Istanbul Petit Guide à Travers les
Monumens Byzantins et Turcs, İst.: 1955 *Üstad Efdaleddin Tekiner, 1958 *Bursa
ve Çevresinde Türk Sanatı, İst.: Turing, 1962 *Son Devir Bizans Mimarisi:
İstanbul’da Palaiologos’lar Devri, İst.: 1963 *Küçük Amasra Tarihi ve Eski
Eserler Kılavuzu, Ank.: 1965 *Galata ve Kulesi, İst.: Turing, 1969 *Malazgirt
Savaşını Kaybeden IV. Romanos Diogenes (1068-1071), Ank.: TTK, 1971 *Karadağ
(Binbirkilise) ve Karaman Çevresinde Arkeolojik İncelemeler, İst.: 1971 *Bizans
Devrinde Boğaziçi, İst.: İÜEF, 1976 *Son Devir Bizans Mimarisi, İst.: Turing,
1980 *Tarih İçinde İstanbul ve Şehrin Gelişmesi, 1980 *Ayasofya I, II, İst.: YKY,
1984 *Topkapı Sarayı (Ersin Alok ile), Epoch, 1985 *Ayasofya III, İst.: YKY,
1986 *Atatürk ve Pietro Canonica, İst.: Eren, 1986 *İznik (Nicea) Tarihçesi ve
Eski Eserleri, İst.: Sanat Tarihi Araştırmaları Dergisi, 1991 *Ortaköy, İst.:
Dragon, 1991 *İstanbul: City of Domes, İst.: 1992 *Kariye Mosque Chuch of Chora
Manastery, İst.: 1997 *Tarih Boyunca İstanbul, İst.: Etkileşim, 2006 *Eski
İstanbul’dan Notlar, İst.: Küre, 2006 *Mimar Sinan’ın Gurbette Kiliseye
Çevrilen Eseri Bosnalı Sofu Mehmed Paşa Camii (Ayşenur Erdoğan ile) İst.:
Yeditepe, 2017 *Yabancıların Gözüyle Bizans İstanbul’u, İst.: Yeditepe, 2017 *Bir
Zamanlar Kağıthane (Ayşenur Erdoğan ile), İst.: Kağıthane Belediyesi, 2018.
Söyleşi: *Semavi Eyice Kitabı: İstanbul’un Yaşayan Efsanesi, (söyleşi:
Selim Efe Erdem), İst.: Timaş, 2014
Katkıda
Bulunduğu Kitaplar: *Yazarların İstanbul’u (der.
Neşe Mesutoğlu) İst.: Pozitif, 2023
Kaynaklar: Sevinç Altuntaş, “İstanbul’a Adanmış Bir Ömür: Semavi Eyice”,
Star Kitap, S. 73, 7 Kasım 2014, 36; Oktay Aras, Galatasaray Liseli Yazarlar ve
Kitaplar, c. 3, İst.: 2010, 896-897; İslam Ansiklopedisi, erişim tarihi: 14
Mart 2023
Hazırlayan: Şükrü Kırkağaç