(28 Haziran 1952, Eskişehir - )
Şair, yazar, yayıncı. Tam adı Ahmet Enis Batur. Fakir İdris, İdris Kantörün, Reşit
İmrahor, Salim Kantörün ve Yenisey gibi imzalar da kullandı. Şirket-i Hayriye
kurucusu Hüseyin Hâki Bey’in torunu, eski Hava Kuvvetleri Komutanı ve Cumhuriyet Halk Partisi senatörü Mehmet
Muhsin Batur ile Leman Meryem Hanım’ın oğlu. Çocukluğu Eskişehir ve Napoli’de,
ilkgençlik yılları İstanbul ve Ankara’da geçti. İlkokulu babasının görevi
nedeniyle bulundukları Eskişehir’de Dumlupınar İlkokulu’nda, ortaokulu ve
liseyi İstanbul’da Saint Joseph Lisesi’nde ve Ankara’da Atatürk Lisesi’nde
okudu. Öğrenciliği sırasında 1971-72 yılları arasında Ulus gazetesinin
sinema sayfasını yönetti. 1973'te gittiği Paris’te dört yılı aşkın bir süre
yaşadıktan sonra Ankara’ya döndü. ODTÜ’de başladığı yükseköğrenimini 1976'da
Paris’te tamamladı. Askerliğini Çankırı’da yaptı. 1983'te İstanbul’a yerleşti.
Yazı yaşamına sinema ve müzik eleştirileriyle başlayan
Batur’un ilk yazısı bir film eleştirisiydi: “Adada
Şenlik” (Ulus, Eylül 1970). Türkiye’ye döndükten sonra Yazı (8 sayı, 1978-80), Oluşum
(1978-82), MEB (1 sayı, 1979) ve Tan (1982) dergilerini çıkardı. 1982'de Çağdaş Kent dergisini çıkardı, ilk
sayısıyla birlikte dergi sıkıyönetim tarafından yasaklandı. 1983'te Avrupa
Ülkeler Ansiklopedisi’ni, 1984'te İslam Ülkeleri’ni yayına hazırladı,
İstanbul’dan Göreme’ye Kültür Mirasımız eklerini Milliyet için yönetti. 1987-88
yılları arası Şehir dergisini çıkaran ekibin arasında yer aldı 1990 sonrası
şehir monografilerine yöneldi: İstanbul için Şehrengiz ile başlayan dizide
Ankara, Ankara ile Üç İzmir’in çatılarını oluşturdu. Tarih Vakfı’nın İstanbul
Ansiklopedisi’ne ve İstanbul dergisine katkıda bulundu. Yeryüzü Sûretleri, Bir
Beyoğlu Fotoromanı, Demir Yol sergilerinin sunumlarını üstlendi. İstanbul ile
ilgili metinleri, Fransa’da Omnibus’un İstanbul kolektifinde yeraldı, Ara
Güler’le birlikte Fata Morgana’da İstanbul des Djinns’i imzaladı. Paristanbul,
Türk Edebiyatında Paris, çiftdil yayımlanan Okyanusa Bakan Bir Odada Üç Türk
Yazar seyyah-yazar deneyimlerini aktardığı öteki kolektif yayınlardan birkaçı.
Bunlara, 2001-2002 döneminde hazırladığı, çift dil yayımlanan iki oylumlu
antolojisini eklemek gerekir: Avrupa Güneşinin Doğduğu Yere Yolculuk ve Beş
Kıtada Türk Seyyahları.
Enis Batur, 1995'ten başlayarak, kişisel bir
Seyahatnâme kurmaya yöneldi. Önce Türkçede, ardından çift dilde Fransa’da
yayımlanan Kesif; İspanya gezisini konu edinen ¿; İki Deniz Arası
Siyah Topraklar
sonradan aynı ciltte buluştular. 1999'da Amerika
Büyük Bir Şaka — New York Seyâhatı yayımlandı. Bir yıl sonra günışığına
çıkan, iç ve dış yolculuk eğrileri üstüne kurulu ‘roman denemesi’ Acı Bilgi sıcağı sıcağına Fransa’da
yayımlandı ve geniş yankı topladı. Bunu, farklı Avrupa kentlerini çentikleyen Şehren’is izledi. Paris, ecekent’i Korsika, Bretagne kitaplarıyla, yolculuk
günlüklerini kapsayan Yüzdoksan Gün
ve Pasaport Damgaları izledi.
“Sarnıç” adlı kitabı İtalyancaya Işıl Saatçioğlu, Almancaya
Yücel Sivri, Fransızcaya Timour Muhiddine, Farsçaya Cavit Muharrem tarafından
çevrildi. “Kütüphane” adlı kitabı
Fransızca ve İspanyolca dillerine çevrildi. Şiirlerinden hareketle iki beste
yapıldı: “Kör Bir Başlangıç” (yaylı dördül için; Mehmet Nemutlu), “Gore”
(soprano ve yaylı dördül için; Semih Korucu).
Şiirleri, deneme ve inceleme yazıları, çevirileri ve
söyleşileri 2000’e Doğru, 4. Kat, A la Carte, Aç Yazı, Adam Sanat,
Akşam-lık, Argos, Aries, Arka Kapak, Arredemento Dekorasyon, Aydınlık, Birikim,
Cehennemde Bir Mevsim, Cey Sanat, Cogito, Cumhuriyet, Cumhuriyet Bilim Teknik,
Cumhuriyet Kitap, Çağdaş Eleştiri, Çevrimdışı İstanbul, Defter, Dekorasyon,
Deniz Mecmuası, Dilbilim, Diri Ozanlar Derneği, Doğu-Batı (1980), Doxa, Dünya,
Edebiyat Dostları, Eski’z, Express, FDE, Fol, Geceyazısı, Geniş Zamanlar,
Gergedan, Güldiken, Güneş, Günümüzde Kitaplar, Hürriyet Gösteri, Hürriyet
Keyif, Hürriyet Pazar, İşte Röportaj, Kapris, Kaşgar, Kinema, Kitap-lık, Kuram,
Le Poéte Travaille (Şair çalışıyor), Ludingirra, MEB, Mecaz, Milliyet, Milliyet
Sanat, Mimarlık Kültürü Dergisi XXI, Mizan, Nar, Near East Review, Nisan, NTV
Tarih, Oluşum, Öküz, P, P-Eki (Güneş gazetesinin Pazar eki), Papirüs, Pathos,
Sanat Dünyamız, Sombahar, Somut, Sonsuzluk ve Bir Gün, Soyut, Star, Şehir, Şiir
Atı, Tan, Tanım, Tarih ve Toplum, The
Turkish Pen, Türk Dili, Varlık, Ve Sinema, Virgül, Yacht, Yağmur, Yazı, Yeni
Biçem, Yeni Deniz Mecmuası, Yeni Dergi, Yeni Gündem, Yeni Ufuklar vb. gibi
gazete, dergi ve eklerinde yayımlandı.
Yurtdışındaki Poessia (İtalya), Il Ebbro Quaterno, Kelk (İran), Lettres
Internationales (Fransa), Quarterly West (ABD), Tabaccaria (Portekiz), Podium,
Kelk, Connaissance des Arts, Talisman (İngiltere), The Toronto Review (Kanada),
The Poetry Chain (Hindistan) ve Dédale (Fransa) vb gibi çeşitli dergilerde
ürünleri yayımlandı. Pazar günleri Cumhuriyet gazetesinde “Okuma Lambası”
köşesinde yazdı. 1979-1980 yılları arasında M.E.B. Yayın Dairesi başkanlığını,
1983-1984 yılları arasında Milliyet gazetesinin kültür servisi ve yan yayınlar
yöneticiliğini, 1986 yılında Milliyet Büyük Ansiklopedi’nin genel yayın
yönetmenliğini, 1987-1988 yılları arasında Dönemli Yayıncılık’ın genel yayın
yönetmenliğini, 1990-1993 yılları arasında Remzi Kitabevi’nin yayın
danışmanlığını, 1994-1999 yılları arasında TRT’deki “Okudukça” programının
yayın danışmanlığını yaptı; Açık Radyo’nun kuruluşuna katkıda bulundu ve “Şifa,
Şifre, Deşifre” programını gerçekleştirdi; 1984 'te UNESCO’nun “Göreme’den
İstanbul’a kültür mirasımız” kampanyasını yönetti; Dönemli Yayıncılık’ın genel
yayın yönetmenliğini yaptığı sırada Gergedan
(17 sayı, 1987-88), Şehir ve Argos dergilerini çıkardı. Sanat Dünyamız, Kitap-lık, Cogito,
Arredamento Dekorasyon, Fol, Yeni Deniz Mecmuası, Modern İpek Yolu gibi
dergilerin hazırlanışında sorumluluklar üstlendi, katkıda bulundu; 100’ü aşkın
özel sayı, bölüm, ”dosya” hazırladı. Fransa’da yapılan “Belles Etrangéres”
etkinliğine, Berlin’de Literarische Colloquium’a. Rotterdam ve Lizbon şiir
festivallerine katıldı; burslu olarak Saint-Nazaire ve Bordeaux’da kaldı;
Roma’daki Centro Montale’de konferanslar verdi. 1982'de “Çağdaş İspanyol
Resmi”, 1993'te “Modern Fransız Resmi” sergilerinin küratörlüğünü üstlendi.
Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi, DTCF, Eskişehir Anadolu
Üniversitesi, Bilsak ve Bilar’da seminerler düzenledi. 1988-2004 yılları arasında
Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık’ta çalıştı. 2013'te Alfa Yayın Grubu Yayın
Danışmanlığı görevine getirildi. 2017'de Kırmızı Kedi Yayınları’nın Genel Yayın
Yönetmenliği’ni üstlendi. 2016'da Kırmızı Kedi Yayınları tarafından
yayımlanmaya başlayan “Yeni Deniz Mecmuası”nın Yayın Yönetmenliği’ni yapıyor.
2017'de Kırmızı Kedi Yayınevi ve CRI-Çin Uluslarararası Radyosu’nun
işbirliğiyle üç ayda bir yayımlanmaya başlayan Çin kültürü dergisi “Modern İpek
Yolu” dergisinin yayın kurulu üyeliğini yapıyor. Ayrıca Galatasaray
Üniversitesi’nde ders veriyor. İstanbul’da yaşıyor; ressam Fatma Tülin ile
evli, ilk eşinden bir çocuk babası.
Ödül: “Şiir ve
İdeoloji” adlı kitabıyla 1980 Türk Dil Kurumu Deneme Ödülü’nü, “Perişey” adlı kitabıyla 1993 Cemal
Süreya Şiir Ödülü’nü, “Opera 1-4004”
adlı kitabıyla 1996 Altın Portakal Şiir Ödülü’nü, “Imago Mundi” adlı kitabıyla 1999 Sibilla Aleramo Şiir
Ödülü’nü(İtalya), 2002 Türkiye Yayıncılar Birliği Düşünce ve İfade Özgürlüğü
Ödülü’nü, 2007 TÜYAP İstanbul Sanat Fuarı Sanat Eleştirmeni Ödülü’nü, “Neyin Nesisin Sen” adlı kitabıyla 2008
Behçet Necatigil Şiir Ödülü’nü aldı.
Yapıtları: Şiir: Eros ve Hgades, Özel basım;
suluboya ilkyaz şiirleri, 1973, Shakespeare & Co. III, Ank.; Bir Ortaçağ
Yalnızlığı, Özel basım; 1973, kendi yayını, Ank.; Nil, şiirsel metinler,
1975, Yapıt, İst.; Ara-Kitab, Özel basım; on dört deneysel metin, 1976,
kendi yayını, Ank.; eklerle yeni basım Ondört+x+4 deneysel metin, 1994, C, İst.;
İblise Göre İncil, 1979, Yeni Ankara, Ank.; Kandil, Meseller
kitabı, 1981, Ada, İst.; Dış Kanama, Fakir İdris takma adıyla, 1982,
kendi yayını, İst.; Sarnıç, 1985, Nisan, İst.; Tuğralar, 1985,
Tan, Ank.; Yazılar ve Tuğralar, Toplu şiirler; 1987, BFS, İst.; Gri
Divan, 1990, Remzi Kitabevi, İst.; Koma Provaları, 1990, Altıkırkbeş,
İst.; Perişey, 1992, Remzi Kitabevi, İst.; Tuğralar, 1993, Remzi
Kitabevi, İst.; Ağlayan Kadınlar Lahdi, Özel basım; Savaş Çekiç tipografik
tasarımıyla; 1994, Harf, İst.; Kandil,
Yazı Şiirler 1973 – 1985, 1994, Altıkırkbeş, İst.; Ondört + X =14,
1994, Taşrada Ölüm Dirim Hazırlıkları, 1995, Oğlak., İst.; Darb ve
Mesel, 1995, Altıkırkbeş, İst.; I, II, III, IV, V, VI, VII, VIII, IX, X,
XI, Özel basım, 1995; Opera 1-4004, 1996, Altıkırkbeş, İst.; Doğu-Batı
Dîvanı Dramatik Şiirler 1988-1996, Gri Dîvan, Seferî Dîvan, Alaca Dîvan,
Barok Dîvan; 1997, YKY, İst.; Sütte Ne Çok Kan, 1998, Altıkırkbeş, İst.;
Kanat Hareketleri Lirik Şiirler 1993 – 1999, 2000, Altıkırkbeş, İst.; Şiirler
1972 – 1999, Özel basım, 2001; Lirik Şiirler 1973 – 1999, Özel
basım, 2001; Papirüs, Mürekkep, Tüy: Seçme Şiirler 1973-2002, 2002, YKY,
İst.; Ağırlaştırıcı Sebepler Dîvanı, Dramatik Şiirler V 1997 – 2003,
2003, Altıkırkbeş, İst.; Abdal Düşü: Düzyazı Şiirler 1998 – 2002, 2003,
Altıkırkbeş, İst.; Neyin Nesisin Sen, Lirik Şiirler 1999 – 2006; 2007,
Kırmızı, İst.; Saga, 2010, Norgunk, İst.; Doğu-Batı Divanı III,
2010, Kırmızı, İst.; Uç Şiirler , 2011, Kırmızı, İst.; A Cappella -
(Yeni Lirik Şiirler 2007 - 2014), 2015, Kırmızı Kedi, İst.; Doğu-Batı
Divanı (Dramatik Şiirler 1988 - 2009), 2015, Kırmızı Kedi, İst.; Tuğralar
- Perişey (Lirik Şiirler 1973 - 1992) (2015, Kırmızı Kedi, İst.; Kanat
Hareketleri - Neyin Nesisin Sen (Lirik Şiirler 1993 - 2006), 2015, Kırmızı
Kedi, İst.; İblise Göre İncil (Yazı Şiirler 1973-2002), 2016, Kırmızı
Kedi, İst.; Yanık Divan (Dramatik
Şiirler 2010 - 2016), 2016, Kırmızı Kedi, İst.
Deneme, İnceleme, Eleştiri: Ayna, 1977, Ada, İst.; Şiir
ve İdeoloji, 1979, Derinlik, İst.; Tahta Troya, 1981, Yazko, İst.; Alternatif:
Aydın, 1985, Hil, İst.; Babil Yazıları, 1986, Afa, İst.; Viyana
İçin Siyah Vals, 1986, BFS, İst.; Otuz Kuş Birden Olmak, 1987, BFS,
İst.; Estetik Ütopya, 1987, BFS, İst.; İki/z, 1988, BFS, İst.; Gergedannâme,
1988, Argos dergisinin ilk sayı eki, İst.; Bu Kalem Bukelamun, 1988, Hil,
İst.; Eşittir Sonsuz, 1988, BFS, İst.; Sıçrayan Fasulye, 1990,
Sanat Dünyamız eki; Kediler Krallara Bakabilir, Özel ansiklopedi; 1990,
Remzi Kitabevi, İst., Kesinleştirilmiş 3: Baskı: 2002, Sel, İst.; Yüzyüze, 1990,
Sanat Dünyamız eki; Bî-linç, 1990, Sanat Dünyamız eki; Almanak, 1990,
Sanat Dünyamız eki; Söz’lük, 1990, Düzlem, İst.; Ses, Harf, İmge,
1990, Sanat Dünyamız eki; İskeletler Dansı, 1991, Sanat Dünyamız eki; Yedisi
Birden, 1991, YKY, İst.; Gönderen: Enis Batur, Özel ansiklopedi;
1991, Remzi Kitabevi, İst., 240 s.; Hatay’da Bir Rolls-Royce, 1991,
Altıkırkbeş, İst.; Başkalaşımlar (“Ayna”, “Tahta Troya”, “Eşittir
Sonsuz”, “Viyana İçin Siyah Vals”, “İki/z”, “Sıçrayan Fasulye”, “Yüzyüze”,
“Almanak”, “Ses, Harf, İmge”, “Bî-linç”; 1992, YKY, İst.); Küçük Kıpırtı
Tarihi, 1992, Boyut, İst.; Şiir ve İdeoloji, 1992, Mitos, İst.; Paris:
Bir Fetiş-Mekânın Topografisi (“Yüzyüze”, “Almanak”, “Ses, Harf, İmge”
ve “Bî-linç” ile birlikte; 1992); Perec
Kullanma Kılavuzu, 1993, Mitos, İst.; Yazının Ucu, 1993, YKY, İst.; Gesualdo,
1993, YKY, İst.; Kırkpâre, Özel ansiklopedi; 1993, Remzi Kitabevi, İst.;
Akabe, 1994, Mitos, İst.; Alternatif: Aydın, 1995, Ark, İst.; Saatsiz
Maarif Takvimi, 1995, Ark, İst.; E/Babil Yazıları, 1995, YKY, İst.; Ya/zar,
1996, C, İst.; Yolcu, İçbükeyler; 1996, İyi Şeyler, İst.; Kesif, Seyahâtnâme;
1996, Mitos, İst.; Frenhoferolmak, 1997, Sel, İst.; İki Deniz Arası
Siyah Topraklar, Seyahâtnâme; 1997, YKY, İst.; Seyrüsefer Defteri, 1997,
YKY, İst.; Bu Kalem Melûn, 1997, YKY, İst., Genişletilmiş 2. Basım:
2017, Sel, İst.; Aciz Çağ, Faltaşları, 1998, YKY, İst.; Issız Dönme
Dolap, 1998, YKY, İst.; Türkiye’nin Üçlemi, 1998, Papirüs; ¿, 1998,
Sanat Dünyamız eki; Su Tüyün Üzerinde Bekler, Özel ansiklopedi; 1999,
Sel, İst., Genişletilmiş 2. Baskı: 2003,
Sel, İst.; Kurşunkalem Portreler, Özel ansiklopedi; 1999, Selİst.; Fatma
Tülin – Bir(iki) Sergi Öncesinden Tablolar, 1999, Sel, İst.; Amerika
Büyük Bir Şaka, Sevgili Frank, Ama Ona Ne Kadar Gülebiliriz? – New York
Seyâhatı, Seyahâtnâme; 1999, YKY, İst.; İki Deniz Arası Siyah Topraklar
ve Kesif ve ¿, Seyahâtnâme; Genişletilmiş 2. Baskı: 2002, YKY, İst.; Acı
Bilgi – Fugue Sanatı Üzerine Bir Roman Denemesi, 2000, YKY, İst.; Başkalaşımlar
XI-XX (1990-2000 arasında yazılan “Hatay'da Bir Rolls-Royce”, “Gesualdo/Bir
Tema İçin Çeşitlemeler”, “Ya/zar”, “Akabe”, “Perec Kullanım Kılavuzu”,
“Modernlerin Gecesi”, “45'te: Baselitz için XX+bir Parça”, “Cehennemden Engin
Bir İç Cehennem/Aloşnâme için elli cümle”, “Makaslamak (ve) Saklamak”,
“Ecinne'den Ecinni'ye” ve”Frenhoferolmak” adlı
denemeleri; 2000, YKY, İst.; Cüz – Kıpkısa Metinler, 2000, Sel
Yay., İst.; Aloşnâme, 2000, YKY, İst.; Râbia Hâtun: Tuhaf Bir
Kıyâmet, 2000, YKY, İst.; İlhan Berk: Mağara Ressamı, Sapkın Nakkaş,
Nâmahrem Kalem, 2000, YKY, İst.; Gönderen: Enis Batur, 2000, Sel,
İst.; Kurşunkalem Portreler (2000, Sel, İst.; Okyanusa Bakan Bir
Odada Üç Türk Yazarı, 2000; Smokinli Berduş, Şiir yazıları, 2001,
YKY, İst.; Kum Saatinden Harfler – Sokulgan Okur İçin İçbükeyler, 2001,
YKY, İst.; Elma- Örgü Teknikleri Üzerine Bir Roman Denemesi, 2001, Sel,
İst.; Yazboz, Özel ansiklopedi; 2001, Sel, İst.; Vb. Selçuk Demirel Üzerine, 2001; Yeryüzü: Cehennem, 2001,
altzine internet sitesi; Avrupa Güneşinin Doğduğu Yere Yolculuk, 2001; Bir
Varmış, Bir Okmuş – Sözümona Düzmece bir Wilhelm Tell Hikâyesi, 2002, Sel,
İst.; Başka Yollar, 2002, YKY, İst.; Şehren’is, Seyahâtnâme;
2002, Literatür, İst.; Son Kare, Kaan Çaydamlı’nın Fotoğrafları Üzerine, 2002,
Altıkırkbeş, İst.; Kravat, 2003, Sel, İst.; Mazruf, 2003, Okuyan
Us, İst.; Bekçi, 2003, Sel, İst.; Paris, Ecekent, Seyahâtnâme;
2003, YKY, İst.; Beş Kıtada Türk Seyyahları, 2003; Su Tüyün Üzerinde
Bekler, 2003, Sel, İst.; Patates, 2003, Sel Yayıncılık, İst.; Mürekkep
Zaman, 2004, Sel, İst.; Bu Kalem Un(ufak), 2004, Okuyan Us, İst.; Kütüphane,
2004, YKY, İst.; İmgeleri Kim Dinler, 2004, YKY, İst.; Okuma
Lambası, 2004, Alkım, İst.; Cep Meşkleri, 2005, Can, İst.; Bulutlardan
Yontma Kayalar – Bir Bretagne Gezisi , Seyahâtnâme; 2005, Alkım, İst.; Kütüphane
– Bir Başka Labirent Öyküsü, 2005, Sel, İst.; Plati: Bir Zaman Denemesi,
2006, Alkım, İst.; Eyfel, 2006, Alkım, İst.; Huruf’i Gözüyle Büyü
Kutusu, Sinema yazıları; 2007; Gövde’m Özel ansiklopedi; 2007, Sel, İst.; Öteki
Prova – Otuz Kuş Birden Olmak, İki kitap takım, 2007, Norgunk, İst.; Enis
Batur’dan Sinema Yazıları, 2007, Es, İst.; Suya Seng, 2008, Sel,
İst.; Ziyaret, 2008; Pasaport Damgaları, Günce; 2008, Kırmızı,
İst.; Ada Defterleri, Günce; 2008, Kırmızı, İst.; Kulak, 2009,
Sel, İst.; Mekik, 2009, Norgunk, İst.; Sır (Bir Oynaşı), 2009,
Sel, İst.; Pervasız Pertavsız, 2009, Kırmızı, İst.; Başkalaşımlar XXI
– XXX (“Kule”, “Hokka’baz”, “Carceri, Piranesi’nin Kurmaca Hapisaneleri”,
“Otel”, “İstasyon”, “Kamp”, “Kütüphane”, “Saray”, “Gökyüzü” ve “Masadan Geçen
Metin On(bir) Yapıştırma” adlı metinler; 2009, Kırmızı, İst.); Hâneberduş, 2010,
Sel, İst.; Noksan, 2010, Kırmızı, İst.; Tilki, 2011, Notos Kitap,
İst.; Yolcu, 2011, Kırmızı, İst.; Hayalet (Büyükada Yetimhanesi ve
Alexandre Vallaury İçin Bir Fotoroman Denemesi), 2011, Norgunk, İst.; Mumya
Köpek, 2011, Norgunk, İst.; 60 mm Dizüstü Meşkler ve İçcep Meşkleri,
2011, Sel, İst.; Geronimo’nun Ölümü, 2012, Sel, İst.; Rakım Sıfır, 2012,
Kırmızı Kedi, İst.; Şehir Meydanında Fıçı Yuvarlamak, 2012, Kırmızı,
İst.; Işık, 2013, Noktürn, İst.; Alternatif: Aydın - Kültür ve Siyaset
Üzerine Yazılar 1, 2013, Kırmızı, İst.; Merak Cemiyeti Tutanakları
İçbükeyler 2010-2011, 2013, Alakarga Sanat, İst.; Ölesiye Sanat (Yeni
Faltaşları 2008-2013), 2013, Alakarga Sanat,
İst.; Siyah Sert, Berlin (Üçgenler Kitabı), 2013, Remzi Kitabevi, İst.; Ziyaretler Kitabı, 2013, Kırmızı Kedi, İst.; Hepsi, 2013, Sel Yay., İst.; Lâmba – Bir Mum Daha , 2013, Norgunk,
İst.; Son Modernler (Edebiyat Üzerine Denemeler – 1), 2014, Sel, İst.; Saatsiz
Maarif Takvimi - Kültür ve Siyaset Üzerine Yazılar 2, 2014, Kırmızı, İst.; Bu
Kalem Unkudî – Salkımsaçak Kitab, 2014, Palto, İst.; Davalı, 2014, Norgunk, İst.; Kitap Evi, Roman; 2014, Sel, İst.; Mürekkep Zaman, 2014, Kırmızı
Kedi, İst.; Yazının Sınır Boyuna Yolculuk, Edebiyat Üzerine Denemeler –
2, 2014, Sel, İst.; Dalgınlık Kursları, 2014, Kırmızı Kedi, İst.; Oktay
Rifat'a Doğru, 2014, Sel, İst.; Karanlıktan Işık Yontanlar 1976 – 2008
(Sanat Üzerine Denemeler – 3), 2015, Sel, İst.; Simultane Cinnet (Yiğit
Bener ile; 2015, Sel, İst.; Basit Bir Es, 2015, Kırmızı
Kedi, İst.; Öteki Pusula - Sanat ve Edebiyat Üzerine Denemeler 4, 2016, Sel Yayıncılık, İst.; Cinlerin İstanbulu, 2016, Remzi
Kitabevi, İst.; Raffi Portakal - Portakal'ın Yüzyılı, Söyleşi; 2016,
Doğan Kitap, İst.; Gülmekten Ölmek (Çekmeceler Kitabı 2002 - 2015),
2016, Sel, İst.; Nigredo, Durayazmak, 2016, Kırmızı Kedi, İst.; Fetret Notları -
Çengelli İğneyle İliştirilmiş İçbükeyler, 2017, Kırmızı Kedi, İst.; Bu
Kalem Bukalemun (Düşler, Gündüşleri, Librettolar, Kuruntular, Oyunlar,
Romanlar, Parçabaşı Dikişler ve Hurufi Notlar 1972-1986 ve Cep ve İçcep
Meşkleri 1988-2012; Genişletilmiş 5. Basım: 2017, Sel, İst.); Zoo'm-Harflerden
Hayvanat Bahçesi, 2017, Kırmızı Kedi, İst.; Göl Yazı
/ Çapraz İlişkiler Kafesi, katır metin, 2017, Sel, İst.; Memnu Mıntıka / Ahmet Hamdi Tanpınar için Onüç
Çıkma+Bir (Oto)portre Denemesi, 2018, Kırmızı Kedi, İst.; Endişe
Yengeçleri, Levent Şentürk ile; 2018, Kırmızı Kedi, İst.; Karganâme, 2018, Sel, İst.; Sekizinci
Günahın Sonrası, 2018, Sel, İst.; Yapıştırmalar–Canlı Ayna 1996-1997,
2018, Sub Press, İst.; Yumurtalarını Kollamak–Yeni Dalgınlık Kursları,
2019, Kırmızı Kedi, İst.; Düş
Kırpıntıları, 2019, Sel, İst.
Mektup: Gönderilen: Enis Batur & Enis Batur'a
Mektuplar, 2016, Palto, İst.
Seçki: Kara Mizah Antolojisi, 1987, Hil, İst.; Modern
Dünya Edebiyatı Antolojisi, 1988, Gergedan, İst.; Ahmet Hamdi Tanpınar /
Seçmeler, 1992, YKY, İst.; Gütenberg Gökadasına
Gezi,
1992, YKY, İst.; Unutulmuş Şiirler Antolojisi, 1994, YKY, İst.; Modernizmin
Serüveni – Bir “Temel Metinler” Seçkisi, 1997; Sahici Trenler İçin Oyuncak Kitap, 2003, YKY, İst.; Rönesan’ın Serüveni, 2016, Sel, İst.
Yayına Hazırladığı Kitaplar: Gerçeküstücülük -
Gerdegan Özel Sayısı Ağustos 1987, 2016, Kült Neşriyat, İst.
Katkıda Bulunduğu Kitaplar: Kara Kitap Üzerine Yazılar, “Orhna Pamuk’un
Dükkan’ına Katkı”, 1996, İletişim, İst.; Negatif İmge, 2002, Sel;
“Görüntü” adlı yazısı, 17-24; Arazi Marazi, 2002,
Sel, İst., “Tılsımlı Motto” adlı yazısı, 27-36; Kaptan Gemide Kaçak Yolcu Var, 2002, Sel, İst.; XX.
Yüzyılda Sanat, 2002; Vüs’at O. Bener –
Bir Tuhaf Yalvaç, 2004, Norgunk, İst.; Oğuz Atay'a Armağan-Türk Edebiyatının "Oyun/Bozan"ı, 2. bas. 2008,
İletişim, İst.; Centuria % 45, 2009; İçimizdeki Ermeni (1915-2015), 2015, Can, İst.;
“Konu Komşu” adlı yazısıyla); Heptameron
- Ku Ku
Ku Ku ya da Şehir Düşerken Meleklerin Cinsiyeti Üzre Tartışmaya Dair, 2017, Kırmızı
Kedi, İst.
Çocuk Kitapları: Bir Balık Bir Başak Balığa
Onu Sevdiğini Söyler mi?, Selçuk Demirel ile, 2011, Gelengi, İst.
Senaryo: Otuziki Kısım Tekmili Birden Beyoğlu, 2007
Yabancı Dillerde Yayınlanan Kitapları: Scritti e Sigilli, 1991,
Fondazione Piazzola, Roma; Imago
Mundi, 1994, Garzanti, Milano; Neğme-i Butimar, 1996, Payzeg, Tahran; Paspoort,
1998, RBI, Rotterdam; Sefer be Ayine-i Diğeri, 2000, Nakş-ı Hurşîd, İsfahan; Le
Sarcophage des Pleureuses, 2000, Fata Morgana, Montpellier; İstanbul des
Djinnns, 2000, Montpellier; Dense/Kesif (Türkçe / Fransızca çift
dil; 2001, Saint Nazaire / Fransa, M.E.T.T. ); Voyage to the Down-Place of the
European Sun, 2001; Amer Savoir, 2002, Arles; Turkish Travellers
in Five Continent (2003; U Sarcophagu di i Baddataolori, 2004, Bastia; La
Pomme, uivie d’ll Etait une fois Wilhelm Tell; 2005, Arles; Ash Divan –
Selected Poems, 2006, Talisman House, New Jersey; Ottomanes (2006,
Saint-Pourçain; D’Autres Chemins, 2008, Arles; Marul, 2008,
Bükreş; Molla, 2008, Bükreş; D’une Bibiotheque l’Autre, 2008,
Saint-Pourçain; Las Bibliotecas de Dedalo, 2009, Madrid; Nîl
(2009, Diyarbakır; Quendîl, 2009,
Diyarbakır; Le Fantôme - L'Orphelinat de Prinkipo Autour d'Alexandre
Vallaury - Arhitecte Français: Istanbul 1900, 2011, Norgunk, İst.
Çevirileri: Bruno Gilbert, Georges Perec, Her Durumda Yapmam
Gereken Şeylerden Bazıları, 2018, Kırmızı Kedi Yayınları, İst.
Sunuş Yazdığı
Kitaplar: Nahid Sırrı Örik, Kıskanmak, Oğlak, İst.; James
Joyce, Ulysses, 2012
Önsöz Yazdığı Kitaplar: Tevfik Fikret, Şermin, 2015,
Kırmızı Kedi, İst.; Hüseyin Rahmi Gürpınar, Kuyrukluyıldız Altında Bir
İzdivaç, 2015, Kırmızı Kedi, İst.; Ahmet Rasim, İki Güzel Günahkar,
2015, Kırmızı Kedi, İst.; James Joyce, Dublinliler, Çeviren: Mustafa
Bal; 2015, Palto, İst.; Mahmut Yesari, Su Sinekleri, 2016, Kırmızı Kedi,
İst.; Hüseyin Rahmi Gürpınar, Gulyabani, 2016, Kırmızı Kedi, İst.; Mehmet
Rauf, Genç Kız Kalbi, 2016, Kırmızı Kedi, İst.; Ömer Seyfettin, Falaka,
2016, Kırmızı Kedi, İst.; Levent Şentürk, Yengeç Baladı –Mekansiklopedi (2016,
Kült Neşriyat, İst.
Hakkında Yazılan Kitaplar: Cem Akaş,
Belkienisbatur, 1993; Edâ Tomba, Bir El Okuma, 1996; Ahmet Oktay,
İsrafil’in Suru, 1997; Enis Batur için Otuz Kuş Bakışı, 1997; Dr.
Hatice Aynur Enis Batur Bibliyografyası İçin Bir Deneme, 1997; Opera
Odağında Enis Batur Şiiri – Sempozyum Kitabı (1997, Antalya; Esra
Ermert, Gen Haritası – Enis Batur Şiirinde Kullanım Sıklığı ve Köken Temelinde
Sözcük Taraması, 2001; Prof. Mustafa Durak, “Elma” Romanı Nasıl Bir
Roman?, 2004; Zeliha Özata, Soru Sarmalının Derinliklerinde, Enis
Batur’un 363 Sorusuna Yanıt Denemeleri, 2005; Aylin Sökmen, 212 Soru,
2009
Kaynaklar: Cumhuriyetten Günümüze
Türk Şiiri Antolojisi Cilt 4 / Abdullah Özkan – Refik Durbaş / 1999, Boyut
Dosya Yayınları, İst.; Tanzimat’tan Bugüne Edebiyatçılar Ansiklopedisi Cilt I,
2001, YKY, İst./3. Bas. 2010, 186-189; Sombahar dergisi, Enis Batur özel
bölümü, 1991; İnsan dergisi, Enis Batur sayısı, 1997; Yom Sanat İki Aylık
Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi, Kasım-Aralık 2002, S. 9, Dosya: Enis Batur,
38-111; Yasakmeyve dergisi, Enis Batur bölümü, 2009; Talât Sait Halman, Enis
Batur Üzerine, Greeneld Rewiev, 1986;
Evren Erem, “Gri Tavırlı Divan”, Sombahar, S. 3, Ocak-Şubat 1991; Evren
Erem – Mazhar Candan, Enis Batur Özel Bölümü, Sombahar, S. 5, Mayıs-Haziran
1991; Mustafa Durak, Sombahar, S. 30,
Temmuz-Ağustos 1995; Fatma Oran, Enis Batur'dan ‘Fatma Tülin Bir (İki) Sergi
Öncesinden Tablolar’ Ressam ve Tanığı, Cumhuriyet Kitap, 30. Mart 2000; Veysel
Atayman, “Amerika'yı Anlatmanın Estetiği”, Cumhuriyet Kitap, 13 Temmuz 2000;
Ayla Erdinç-Ahmet Alptekin, 'Belli Ses ve Ezgi Aradım Bu Şiirlerde', Cumhuriyet
Kitap, 20 Temmuz 2000; Hüseyin Peker, “Enis Batur: Bir Düellodur Şiir”, Şiir Odası
dergisi, Kasım-Aralık 2000; Muzaffer Buyrukçu, “Enis Batur'dan Yeni Bir Denemeler
Toplamı: Kurşunkalem Portreler”, Cumhuriyet Kitap, 16 Aralık 1999; Acı Bilgi
Üzerine Okuyuş Notları, Cumhuriyet Kitap, 15 Şubat 2001; Kum Saatından Harfler
Sokulgan Okur İçin İçbükeyler, Cumhuriyet Kitap, 1 Kasım 2001; Abdullah Tekin,
Enis Batur 'Acı Bilgi'den Sonra, 'Elma' ile Yeniden Roman Alanında, Cumhuriyet
Kitap, 15 Kasım 2001; Enis Batur - "Yeryüzü: Cehennem",
Cumhuriyet Kitap, 22 Kasım 2001; İbrahim Yıldırım, Elma İçin Temrinler ve Örgü
Çözme Provaları, Varlık, Aralık 2001; Münir Göle, Pusulasız Yazı Yolcusu,
Radikal Kitap, 5 Temmuz 2002; Turhan Günay, Enis Batur'un "Elma"sına
Beraat, Cumhuriyet Kitap, 1 Ağustos 2002; Esra Ermert, Enis Batur Şiirinde
İzlekler, Cumhuriyet Kitap, 8 Ağustos 2002; Burak Şuşut, Enis Batur'la Şiirinin
Başlangıcından Günümüze Yolculuk, söyleşi, Cumhuriyet Kitap, 22 Ağustos 2002;
Tarık Özcan, Enis Batur'a: Beni Şiirle Sınayın, Bizim Külliye, Ekim 2002; Ahmet
Bozkurt, Şair Batur'un 30 yılı, Cumhuriyet Kitap, 6 Ekim 2002; Sefa Kaplan, Okuma Lambası – Özlemişiz
Vallahi, Hürriyet Keyif, 3 Ekim 2004; Hasan Bülent Kahraman, Şaşkınlık ya da
Enis Batur Hâlleri, Varlık, Haziran 2004; Coşkun Yerli, Ağırlaştırıcı Sebepler
Dîvanı Üzerine, Varlık, Mayıs 2004; Asuman Kafaoğlu, Mürekkep Zaman, Cumhuriyet
Kitap, 6 Ocak 2005; Enis Batur'la 'Mürekkep Zaman'ı Konuştuk, Cumhuriyet Kitap,
3 Şubat 2005; Ayşen Gür, Öykü Antolojisi, Hürriyet Keyif, 20 Mart 2005; Feridun
Alpkaya, “Enis Batur ile Söyleşi: Üçüncü Dünya Savaşı Bugün Yaşanıyor”,
Mülkiye, 2014, S. 38, 129-142; İmam Demir, Sanatçının
Kendini Kuran Bir Saatli Bomba Olarak Portresi, Yom Sanat, Kasım-Aralık 2002,
S. 9, 39; Ayfer Tunç, Öğrenme’nin Enis Batur’u, Yom Sanat, Kasım-Aralık 2002,
S. 9, 40-41; Abdullah Şevki, Uzak Şiirler, Yom Sanat, Kasım-Aralık 2002, S. 9, 42-44;
Bâki Asiltürk, Enis Batur’un ‘Son İnatçı Bulut’ Şiirini Bir Lirik Metin Olarak
Çözümleme Denemesi, Yom Sanat, Kasım-Aralık 2002, S. 9, 46-48; Reşit İmrahor, BEND/E/NİS,
YomSanat, Kasım-Aralık 2002, S. 9, 49; Mehmet H. Doğan, “Papirüs, Mürekkep, Tüy”,
Yom Sanat, Kasım-Aralık 2002, S. 9, 50-51; Şaban Sağlık, Karmaşık Yaşamı Elma
(Yasak Meyve) Yoluyla Acı Bilgi’ye Dönüştüren Çoğul Bilinç/ Tekil Kalem: Enis
Batur, Yom Sanat, Kasım-Aralık 2002, S. 9, 52-63; Sıddık Akbayır, ‘Üşüten Bir
Yalnızlık’tan Sermayenin Estetiğine Yolculukta ‘Tümel Bir Yazıneri’ Enis Batur,
Yom Sanat, Kasım-Aralık 2002, S. 9, 64-68; Hilmi Haşal, ‘Sütte Ne Çok Kan’ Üzerine
Parçalı Bulutlu Düşünceler, Yom Sanat, Kasım-Aralık 2002, S. 9, 69-73; Ahmet
Antmen, Enis Batur’un Giz Şiiri, Yom Sanat, Kasım-Aralık 2002, S. 9, 74-75; Celal
Soycan, Enis Batur Şiirine Giriş Notları, Yom Sanat, Kasım-Aralık 2002, S. 9, 76-77;
Halim Şafak, Yazı’sıyla Enis Batur, Yom Sanat, Kasım-Aralık 2002, S. 9, 78-81; Hüseyin
Peker, Enis Batur’la İç Konuşmalar, Yom Sanat, Kasım-Aralık 2002, S. 9, 82-83; Ahmet
Ada, Enis Batur’un Şiirine İlişkin Uzak Yakın Gözlemler, Yom Sanat,
Kasım-Aralık, S. 9, 84-86; Ahmet Ada, Enis Batur’un ‘Kırkikindiler’ Şiirini
Çözümleme Denemesi, Yom Sanat, Kasım-Aralık 2002, S. 9, 87-88; Mustafa Durak,
Enis Batur’un ‘Elma’ Romanı Nasıl Bir Roman?, Yom Sanat, Kasım-Aralık 2002, S.
9, 89-111; Sevin Okyay, “Hurufi gözüyle büyü kutusu”, Radikal Kitap, S. 320, 4
Mayıs 2007, 26-27; Ümit Kurt, “Hakikat mi, Kurmaca mı?”, Milliyet Sanat, 1 Ekim 2009; Cengiz Alkan,
“Evini Sırtında Taşıyan Denemeler”, Radikal Kitap, 4 Aralık 2010; Emre Ayvaz,
“Enis Batur'un Kişisel Coğrafyası”, Zaman Kitap, 6 Aralık 2010, 13; Onur
Uludoğan, “Enis Batur'dan Denemeler”, Cumhuriyet Kitap, 9 Aralık 2010; Cem
Duran, “Küçük Bir E Harfi Elde Etmenin İncelikleri”, Yeni Şafak, 3 Ağustos 2011;
Ozan Ezgi Berberoğlu, Remzi Kitabevi Kitap Gazetesi, S. 76, Nisan 2012, 7; Pınar
Öğünç, “Türkiye hiçbir zaman bu kadar basınç üretmedi”, Radikal Kitap, 15
Haziran 2012; Çağlayan Çevik, Uykusuz kalacaksınız!, Radikal Kitap, 1 Kasım
2013; Sennur Sezer, “Denemeci Gerçekten Bir Ahtapottur Belki de”, Radikal
Kitap, 14 Şubat 2014, 6-7; Yusuf Genç - / Son Modern'den Son Modernler”, Yeni
Şafak Kitap, 3 Mart 2014; Doğan Hızlan, “Enis Batur'un Edebiyat Haritası”,
Hürriyet, 17 Mart 2014; Necmiye Alpay, “Bir Hiza Bulucu”, Milliyet Kitap, 20
Mayıs 2014; Asuman Kafoğlu Büke, “Kitap Eril Dünyanın Nesnesi mi?”, Radikal
Kitap, 23 Mayıs 2014; Eray Ak, “Ceketimin Altında Kitaptan Başkası Yoktur”,
Cumhuriyet Kitap, 29 Mayıs 2014; Azra İnci, ‘Brüt değil Net' Roman, Kitap
Zamanı, 2 Haziran 2014; Metin Celal, “Kitap Evi “- Cumhuriyet Kitap, 9 Haziran
2014; Ömer Erdem, “Kitap Kalıcı Bir Virüstür” Radikal Kitap, 13 Haziran 2014; Selim
İleri, Bir Kitap Kapağı / “Masamdakiler…”, Kitap Evi, Radikal Kitap, 20 Haziran
2014; Küçük İskender, “O Kitabı Oraya Koymama Dersleri”, Sabit Fikir, 7 Temmuz
2014; http://sabitfikir.com/elestiri/o-kitabi-oraya-koymama-dersleri;
Murat Tokay, “Benim İşim Okumak Diyebilmek”, Aksiyon, 27Ekim 2014, 68; Emrah
Pelvanoğlu, “Yazının Ucuna Yolculuk”, 3 Kasım 2014, 36; Selim İleri,
Yazdıklarımı Sana Gönderiyorum / “Oktay Rifat'a Saygı Duruşu”, Radikal
Kitap, 12 Aralık 2014; Semih Gümüş, Eleştirinin
Saati, “Mıknatıs Kadar Çekici”, Radikal Kitap 12.12.2014; Kenan Karasu, “Şairin
Şaire Ödediği Borç”, Zaman Kitap 2 Şubat 2015; Armağan Ekici, “Oktay Rifat'ın
Mirası”, İstanbul Art News, 6 Şubat 2015; Münevver Soylu, “Şiir Geleneğinin
Doruğundaki Şair”, Yeni Şafak 27 Şubat 2015;
Gültekin Emre, Üç bilinenli denklem, Cumhuriyet Kitap, S. 1346, 3 Aralık 2015, 8;
Ömer Erdem, Okur Yazar Yazar Okur, Güldürmeyin beni!, Radikal Kitap, 13 Mayıs
2016; Çağlayan Çevik,” Enis Batur'un Çekmeceleri”, Hürriyet, 16 Mayıs 2016; Aydın
Baran Gürpınar, “Taburedeki Adamın Anlattıkları”, Sabit Fikir, 6 Haziran 2016; Özkan
Ali Bozdemir, “Gülmenin ve Ölmenin Tarihi”, Cumhuriyet Kitap, 30 Haziran 2016.
Hakkında
Yazılan Yazılardan Alıntılar:
/
Sütte Ne Çok Kan
Ahmet Ada
Sütte Ne Çok Kan, şiirsel metinler
altbaşlığıyla yayımlandı. 1995-1998 arası yazılmış şiirler. Şiirsel metinler,
yapıtın türünü belirleyen bir niteleme. Alçakgönüllü bir niteleme bana göre.
Enis Batur'un düzyazı metinlerini de bildiğim için metinler arası farkı da görebiliyorum.
Düzyazı metinlerinde kavramlarla sesli düşünen bir yazar Batur. Şiirlerinde ise
düzyazısının sınırlarında dolaşan, düzyazıyı şiirin bir olanağı gibi gören bir
kimliktedir. O, Nil (1975), Koma Provaları (1990) gibi yapıtlarını da
şiirsel metinler olarak nitelemiştir. Yakın dönemde yayımlanan Opera I-IV,
Doğu-Batı Divanı adlı yapıtlarında bu niteleme yoksa da düzyazının olanaklarını
sonuna dek kullandığı bilinmektedir. Sütte Ne Çok Kan'da da aynı
nitelemeyi kullandığını görmek beni şaşırtmadı. Ne var ki, bu nitelemeye
itirazım var. Şiirsel metin nitelemesi düzyazıya daha yakın duruyor. Oysa,
Enis Batur'un yazdıkları, şiirsel metinler, şiirsel düzyazılar değil.
Düzyazısal şiirler ya da şiirler demek daha doğru görünüyor bana. Çünkü şiirsel
metinleri düzyazı türü içinde görmek gerekir. Enis Batur'un metinlerinin
düzyazı biçiminde olduğuna bakıp 'düzyazıdaki şiir'le karıştırmamak gerekir.
Söylem olarak da, ritm ve imge düzeniyle de şiirdir onlar.
Enis Batur'un yirminci şiir kitabı Sütte
Ne Çok Kan. Yapıt yedi bölümden oluşuyor. Sırasıyla "Smog" (Seher
Vakti Rıhtıma Karşı Söyleni), "Kış Âyini" (Kar Zamanı), "Kış
Âyini II" (Buz Geceleri), "Kış Âyini III" (At),
"Coda", "On Çöl Duası", ("İçindekiler"de On Çöl
Duası, bölüm başlığında On Çöl Yakarısı yazılmış. Duayı yakarı olarak düzeltmiş
Enis Batur. Yeni basımlarda İçindekiler sayfasının da On Çöl Yakarısı olarak
düzeltilmesi gerekiyor.) "Gece", "Çökelek" bölüm
başlıklarıyla kurulmuş yapıt. "Gece", "Çökelek" bölümünde
üç şiir yer alıyor: "Gökyüzünde Balkon", "Sonuncu
Caddede", "Koma Provası, NYC'98" adlarını taşıyor bu şiirler.
Bütün şiirlerin biçimsel farklılıklar taşıdığını belirtmeliyim. İlk bölüm, yani
"Smog" bölümü ikili söyleyişlerden oluşuyor. Ancak, ikilikler de
birbirine anlamsal ilmeklerle bağlı. Dize kırmalar öylesine ustalıkla
yapılıyor ki, içsel hayatın dışa vurulması kolaylaşıyor. Evet, bu şiirler içsel
hayatı içeriklendiriyor. Anlatıcı ben'in şiiri. Özne sürekli konuşuyor. Onun şiiri.
Enis Batur 'söyleni' diyor buna. Rıhtım, liman, mekân, içeriklendirilen izlek
yolculuk. İçsel bir yolculuk da denebilir buna. "Akabe",
"Yolcu", "Kesif", "İki Deniz Arası Siyah Topraklar"da
fiziki bir yolculuk çeker götürür Enis Batur'u. Şiirlerinde ise içsel bir
yolculuk söz konusudur. Aranırsa, yol, yolculuk izleğine, içsel ve dışsal
boyutta, Enis Batur'un öteki kitaplarında da rastlanır, Opera'da, Gri
Divan'da. "Smog"da anlatıcı ben, hayat, dünya ve varoluşu hakkında
sorgular kendini, "kimim artık ben ve ne bekliyorum içinden çıkamadığım
ağın". Rıhtım, yol, soyut mekân ve zaman içinde var oluyorlar. Asıl
aktarmak istediği içsel dünyası. Anlatıcı ben'in içsel dünyasının aktarılmasına
sözcükler, imgeler, metaforlar eşlik ediyorlar. Şairin dünyaya ilişkin duruşu
çok belirgin değil. Ama, bir kaosu, bir hiçbir şey oluşu yaşadığı belirgin.
Gündelik dili dışlayan, dille içsel hayat ilişkisini kuran bir çalışma onunki.
Opera'daki gibi göndermeler okyanusunda yüzmüyor. Daha kişisel bir dil
kuruyor. Görsel bir dize anlayışı var; ama dize değil o da, dizenin anlamsal
bütünü yok, birbirine ulanan dizelerle anlamsal bütüne yöneliyor.
"Kış Âyini" bölümündeki
şiirlerin biçimi değişik; parçalı bir yapı var. Parçalı yapı bütünsel yapıyı
kuruyor. Parçalar on bir bölüm. Parçalardaki şiir tümceleri şiirin gövdesine
yayılıyor. Şiirde anlatıcı ben ve öteki var. Bir tür monologla kurulan bir
ilişki söz konusu. Anlatıcı ben'in ruh hali sergileniyor: "Güneş, aynı
günde üstüste iki defa doğmaya başlar. Çıyanlar kavrulur kalır. İri siyah
kargalar tüner her evin çatısına." Bu ruh hali "Kış Âyini II"de
de sürüyor. Anlatıcı ben'in ruh haline göre biçimleniyor doğa. Anlatıcı ben
bir tür metaforlar dünyası kuruyor. Dış dünyanın alımlanıp betimlenişi de
metaforlar aracılığıyla gerçekleşiyor. Şiir tümceleri, anlatıcı ben'in varoluşuna
yönelik edimleri aktarıyor. Gündelik hayat yok bu şiirlerde. Ama içselleştirilmiş
bir dünya dökümünün yapılandırıldığını belirteyim.
1996'da yazdığı "Kış Âyini III"
adlı bölüm düzyazısal şiir. Doğayla iç içe yaşayan anlatıcı ben'in metaforik
dili düzyazısal şiire egemen. "Coda"da aynı ruh hali anlatıcı ben'in
yeni mekânlar içindeki durumuyla kesişiyor. Pelerin, maske, gondol göndermeleriyle
mekân beliriyor. Yeri gelmişken belirteyim. Enis Batur'un şiiri içsel dünyanın
bir serüveni. Retorik ve biçemi, anlatıcı ben'in kültürel dünyasının algıları
ile beliriyor. O nedenle, ithal bir şiir sanısına kapılabilir okur, ama öyle
değil. Yerlilik-yabancılık bağlamında ne kadar yerli; bu da yeni incelemeleri
gerektiriyor. Ancak şu söylenebilir kanısındayım: Doğu ile Batı kültür dünyasının verileriyle beslenen,
sözel özelliği olan bir şiir onunki.
"On Çöl Yakarısı", 1997 yazında
yazılan, on bölümden oluşan düzyazısal bir şiir. Bu şiirde anlatıcı ben,
çözümsüz insanın retoriğini yükleniyor. Bir kapı görüyor, açamıyor. "İçeri
girsem biri, dışarıda kalsam bir başkasıyım." Şiir tümcelerinde 'yabancılaşma'
duygusu aktarılıyor. Ne var ki, içeriklendirilen, daha doğrusu teneffüs
ettiğimiz şey anlatıcı ben'in soluğudur. Öznenin içe kıvrılan durumu, sorular,
arayışlar, yer yer jest hali bu şiirin toplardamarları gibidir. Derin yapıya
kan pompalar. "Kontrollü bir şiirdir bu; öznenin bütün dikkati kendi üstüne,
kendinde birikecek anlamlara çevrilmiştir" der ya Orhan Koçak, bunlara,
uyumsuz ve aykırı insanın (şair öznenin) optiğine doğru bir çekilişi de eklemek
gerekir. "Koma Provaları", şair öznenin dış dünyasına ilişkin
gereçleri de içeriyordu; iç dünya verileri italik dizilmişti. Oysa, Sütte Ne
Çok Kan'da dış dünyanın göndermeleri eksilmiş, bütünüyle iç konuşmanın verilerine
yerlerini terk etmiş görünüyor. "Koma Provaları"nda "Çıldırmış
bir lokomotifim şimdi ben" derken, Sütte Ne Çok Kan'da "Her
şeyi anımsıyorum, belleğim öznesiz fiillerle, yüklemsiz gölgelerle dolu bir
pıhtı okyanusu" gibi içe dönük bir söylemi çoğaltıyor. Ayrıca, Sütte Ne
Çok Kan'da, Enis Batur'un önceki şiirlerinde var olan tarihsel, siyasal
göndermeler ile yer yer rastladığımız ironi yok. Öykülemeyle değil,
monolog-dize kırmalarla gelişen bir biçimi yeğliyor Batur. İyice öne çıkan
'kültür yüklü' şiirden uzaklaşmış görülüyor Sütte Ne Çok Kan'da.
Kitabın son bölümünde anlatıcı ben
varoluşunu sorguluyor: "Şu bulutlar dağıldığında benden bir iz
kalsın". Hiçbir şey oluşla varoluşsal gelgit "Gökyüzünde Balkon"un
sorunsalı mı? Ayrıca her şiirin bir sorunsalının olması mı gerekiyor? Anlatıcı
ben'in ruh hali "Başımı kaldırıyorum, dev bir midye / kapanarak yutuyor
siyah gökyüzünü" biçiminde çıkıyor beyaz kâğıda. Sıfatlar ve tamlamalarla
beslenen uzun bir söylemin içinden geliyor Batur'un sesi. Sessel bir yapı
kuruyor. İçsel dünyanın ürkütücü metaforlarıyla kaosa yakın bir görüntü oluşturuyor.
"Koma Provası, NYC'98" adlı şiirinde yol ve yolculuk izleğine dönüş
gözleniyor. Hayatı 'koma' hali olarak algılayış ya da hiçleyiş tavrı baskın;
giderek hiçbir yerli oluş haline dönüşüyor. Bu tavır, Batur'un gerçekçi
görüntüler aktarmasını engellemiyor, dize aralarında: "bir lambânın
altında / üç-dört köçek büzüşmüş, müşteri kolluyorlar. / Makyajı akmış birinin,
öbürü bir ölüm maskesinin altına sinmiş, ötekiler gölgede kaybolmuşlar."
Yola ve yolculuğa yüklediği 'yolcu' portresi bir kez daha karşımıza çıkıyor
Sütte Ne Çok Kan'da. Bu kitabın bütününe, içsel bir yolculuk demek mümkün.
"Koma Provası, NYC'98"in "öleceksek, bir paylaşım azâbı gerek
bize, ölmeyeceksek neden yaşıyoruz bilsek" dizeleri varoluş sorunsalıyla
ilişkili. Ama, anlatıcı ben, şiirin son dizesinde "Bana daha uzun bir
yol bul, seç" diyor ötekine. Anlatıcı ben'in yeni yolu, o büyük macera,
şiir yoluna çağırıyor beni. Yeni bir yolculuğun kayıt defterinde yeniden
buluşuruz Enis Batur'la, ama, bu notları bitirmeden, şiirin biriktirdiği
özelliklere dönelim.
Şiiri en uç noktada arayan, deneysel bir
şiirden geliyor Enis Batur. Başlangıçta, şiir geleneğine yüz vermeyen bir
tutum içindeyken, sonraları gelenek deposuna el attı. Çıkış sonrası, harfleri
bile silme eğilimindeki tutumdan, klasik çizgiye oturan bir tutuma gelebildi.
Batur'un şiiri modern şiirle buluşan, örtüşen bir konuma yerleşti. Bütün şiir
yolculuğunu bilmeden, ayaküstü yapılan değerlendirmelerde 'yabancı' bir şiir
yazdığı yanılsaması hâlâ tekrarlanıyor. Yenilikten korkan, tutucu çevrelere bir
diyeceğim yok; ama kendine 'demokrat' diyen çevrenin de aynı yanılsamada buluşması
şaşırtıcı.
Enis Batur, dolaşımdaki şiiri yazmıyor.
Yazdığı şiirin beslendiği kaynaklara bakmak bile çağdaş dünyanın kültürel
altyapısıyla karşı karşıya bırakır okuyanı.
Anlatıcı ben'in söylemiyle yazdığı Sütte
Ne Çok Kan'da şiirini daha arı, daha şiir olan bir noktaya çekiyor;
imgelemin yeni yolculuğuna çıkmak isteyenler için.
Virgül 20 , Haziran 1999, s. 54-55
*18 Kasım 2019 tarihinde güncellendi.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder