MEHMET BAŞARAN

(1926, Ceylanköy, Lüleburgaz/ Kırklareli – 27 Haziran 2015)

       Şiirlerinde Başaran, düzyazılarında M. Başaran, H. Meran, F. Deniz, Mehmet B., Deniz B., F. Ceylan imzalarını da kullandı. Zeynep Hanım ile çiftçi ve marangoz Sleymen Başaran’ın oğlu. Ressam Prof. Filiz Başaran kızıdır. İlkokulu Ceylanköy ve Uzunköprü’de tamamladı; 1943 yılında Kepirtepe Köy Enstitüsü, 1946 yılında enstitülere öğretmen yetiştiren Hasanoğlu Yüksek Köy Enstitüsü’nü bitirdi. Köy Enstitülü Hatun Birsen Başaran ile evlendi. Antalya Aksu Köy Enstitüsü’nde öğretmenlik yaparken askere alındı; 1946 seçimlerinden sonra uygulanan politika sonucu (köy enstitüsü çıkışlı 22 kişiyle birlikte) yedek subay yapılmayıp çavuş çıkarıldı. Askerlikten sonra Edremit bölgesinde gezici başöğretmenlik, köy ve kasaba ilkokullarında öğretmenlik yaptı. TDK üyesiydi. Aziz Nesin’le beraber üç yıl Yazarlar Sendikası yönetiminde bulundu. Yeni Kuşak Köy Enstitüleri Derneği ve Çağdaş Eğitim Vakfı’nın kurucularındandır.

Köy enstitüsü öğretmenliği, ilkokul öğretmenliği, Türkçe öğretmenliği yaptı, Türkiye Öğretmenler Sendikası’nın (TÖS) kuruluş çalışmalarına katıldı, 1979’da emekli oldu. 1950’li ve 1960’lı yıllarda güçlenen köy edebiyatı hareketinin şiirdeki önde gelen temsilcilerinden birisidir. İlk şiiri Köy Enstitüleri Dergisi’nde yer aldı. Toplumcu düşünceyi didaktizme düşmeden şiirlerine sindirmeyi bildi. Şiirlerinde direnme ve umut temalarını iç içe işledi. Aynı temalar gözlem ve deneyimleriyle bütünleşmiş olarak "Ahlat Ağacı" ve "Nisan Haritası"ndan sonra şiir kitaplarına damgasını vurdu.

       Şiirleri, öyküleri, yazıları ve söyleşileri Adam Sanat, Gösteri, Kıyı, Milliyet Sanat, Türk Dili, Varlık, Yansıma, Yazko Edebiyat, Yeditepe, Yeni Biçem, Yeni Ufuklar, Yücel vb. gibi dergi, gazete ve eklerinde yayımlandı.

       Ödülleri: TRT 1970 Sanat Ödülleri Yarışması Başarı Ödülü (“Elif Diye Bir Türkü” öyküsüyle ile), Sabahattin Ali Hikâye Yarışması İkincilik Ödülü (“Ayrılanmak” ile), 1979 Orhan Kemal Roman Armağanı (Mehmetçik Mehmet ile), 1997 Edebiyatçılar Derneği Altın Madalya Onur Ödülü, 1997 Rıfat Ilgaz Onur Ödülü, 1998 Truva Kültür Sanat Ödülü’ne değer görüldü.

Yapıtları:

Şiir Kitapları:

& Beş Pınar (Ortak kita; 1945)

& Ahlat Ağacı (1953, Yücel Yayınları, İst.)

& Karşılama (1958, Varlık Yayınları, İst.)

& Nisan Hatırası (Köy Enstitüleri Destanı) (1960, Varlık Yayınları, İst.)

& Kocakent (1963, Ekin Yayınları, İst.)

& Pıtraklı Mehmet (1969, Öncü Yayınları, İst.)

& Gök Ekin (1975, Cem Yayınları, İst.)

& Meşe Seli (1982, Yazko Yayınları, İst.)

& Günler Tuz Rengi (1986, Cem Yayınları, İst.)

& Sis Dağının Başında Borana Bak Borana (1990, Cem Yayınları, İst.)

& Eylülün Kızgın Soluğu (1996)

& Koca Bir Troya Dünya (1997, Çınar Yayınları, İst., 80 s.)

& Pir Sultan Ölür Dirilir (2002)

& Ölümsüzlük Otu (2012, Varlık Yayınları, İst., 56 s.)

       Anlatı (Roman, Öykü, Anı) Kitapları:

& Çarığımı Yitirdiğim Tarla (1955)

& Aç Harmanı (1962; “Çarığımı Yitirdiğim Tarla” adlı kitabıyla, 1973)

& Zeytin Ülkesi (1964; “Yüreğin Sesi -Zeytin Ülkesi” adıyla genişletilmiş baskı:  1983)

& Sürgünler (1970)

& Elif Diye Bir Türkü (1976)

& Mehmetçik Memet (1979)

& Dilsiz Oyunu (1983)

& Yasaklı (1987)

& Hoşça kal Dünya (Hazırlayan: Mehmet Başaran, 1990)

& Giz Kokan Suskunluk (1991)

& Kalın Mavi Bir Ses (Seçilmiş Öyküler, Cem Yayınevi, İst.)

& Öğretmeniz Acıya Sürgün (1998)

& Kuşatılmış Yaşam Günaydın Aşk (2006, Cumhuriyet Kitapları, İst.)

& Trakya Rüzgârı (2007, İleri Yayınları)

       Deneme, İnceleme, Eleştiri Kitapları:

& Tonguç Yolu (1974)

& Özgürleşme Eylemi Köy Enstitüleri (1990)

& Sabahattin Eyuboğlu ve Köy Enstitüleri (1990)

& Devrimci Eğitim Köy Enstitüleri (1999)

& Dilim Dilim Ana Dilim (2001)

& Eğitim Emekçisi Ferit Oğuz Bayır (2002)

       Çocuk Kitapları:

& Kuş Dili (1968)

& Akça Kız (1970)

& Aç Kapıyı Bezirgân Başı (1974)

& Evvel Evvelken Deve Tellalken (1974)

& Yağmur Gelini (masal şiir; 1975)

& Armutlu Tarla (masal şiir; 1979)

& Boyalı Irmak (1979)

& Söğütler Ses Verince (masal şiir; 1981)

& Çiçeklerin Dili (1991)

& Güneşin Türküsü (1992)

Kaynaklar:

A  Tanzimat’tan Bugüne Edebiyatçılar Ansiklopedisi Cilt I / 2001, Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık, İst. / s: 146-147

Şiirlerinden Seçmeler:

AHLAT AĞACI

Eşin dostun yaşıyor bak bahçelerde

Sen çıplak bir doruğun üzerindesin

Tam rüzgârın engini sardığı yerde

Yekpare bir mavilik üstünden akar

Altında köklerini sıkan toprak var

Dertleşir durursun gölgenle

Bazan öyle yakın geçer ki kayan yıldızlar

Halini soruverecekler sanırsın

Dağılır üstündeki yeşil sükût

Ümitle kımıldanırsın

Bakma sana bir ad verdiklerine

Yerle gök arasında bir karaltısın

Ve bütün dünya seni unutmuş

Sanki kim bilecek yaşadığını

Gelmese dallarına birkaç fakir kuş

Ne de dolmaz çilen varmış

İlk defa kırağı yaktı canını

Aşkı sonra bulutların

Rüzgârın cilvesi değil miydi

Döken yapraklarını

Durmuşsun kırların bir ucuna

Ah senin halin köylü hali

Yaşarsın kıraç toprakta

Servi-simin misali

ALLI TURNASI YAŞAMIN

Yokluğunun upuzun kışından sonra

Birden o ayçiçeği çıktı karşımıza

Toprağa sarı ışıklar saçan

Ellerin mi bu gömgök yapraklar

Sen misin usul usul kımıldanan

Şaşkına döndük kavuşmuş gibi

Sanki yüzümüzde soluğun

"Kızım" dedi anan, "bu benim kızım"

Ürpererek  dokunduk baş ucundaki taşa

Büyülü bir ses misin Orpheus'tan

Yakıcı özlemiyle sonsuzluğun

Kucakladık kırları seninle

Yaşamın allı turnası

Ne değin uzaklarda da olsan

Çık gel yüreğimize ilkyazla

CAN YOLDAŞI

Sen hürriyetin türkülerin kızı

Sen sıcaklığı kanımın

Şu koskoca dünya üzerinde

Yoldaşı kimsesiz canımın

İşte gözgöze geldik bu akşam

İnandım aşılırmış Kaf dağları da

Kollarında bakir toprak lezzeti

Yanıyorsun bir damla ter kadar güzel

Sarışın tarlaları mı kucaklamışım ben

Ne bu çiçek kokusu ekin kokusu

Deli bir rüzgâr geçiyor gönlümden

Yıldızlar ışıyor gözlerin gibi

Böyle konuştukça avucun sıcak sıcak

Karşımda ıslak dudaklar titrer

Başım üstünde yeni doğmuş ay

Altın tınazlar gibi savrulur içim

GÖREBİLDİĞİN KADAR MAVİ

Sürebildiğin kadar toprak

Sarabildiğin kadar kadın

Bu dünya

Güvenebildiğin kadar dost

Düşünebildiğin kadar güzel

Yaşabildiğin kadar

D ü n y a

KARŞILAMA

İlk yazın ucu göründü

Harlayıverdi çiçek çimen

Kalktım Akçadoruğa çıktım

Bi ova serildi önüme

Karşıma bi dağlar dikildi

Elim ağzımda baka kaldım

Bir yanda dumanlı toprak

Bir yanda deniz

Eriklerin bademlerin şavkı vurmuş havaya

Ortalığı tutmuş zeytin

Gözlerim yeşile kesti

Hey ne dünyaymış dünyamız

Çamların heybetinde sesinde kaynakların

Yaşamak uğul uğuldu

Kımıldıyordu yamaçlarda tarlalar

Tepemde gök

Çevrilmiş üstüme sayısız sevdalı göz

Güp güp atıyordu yüreğim

Kıyısında söğütler göveren

Bir nehir yatağına dönmüştü içim

Üstüme üstüme geliyordu ıraklar

Yankısıyla nice ilk yazların

Coşkun sular geçiyordu

Derinlerimden

Yosunlu kayaların dibinde

Ordan ordan dürtüyordu tohum tomurcuk

Elimi uzatsam özgürlüğe dokunacaktım

Yeni düşünceler patlıyordu zihnimde

Açtım bağrımı güne güneşe

Eh beee

KOCA BİR TROYA DÜNYA

Kaç kez kuşatıldı Troya

Soldu ılgınlar acılaştı zeytin

Karıştı toprağa hünerli eller

Ne Helena ne Paris ne Aşil

Karanlık çukurlarda ak kemikler

Yere basarken ürperiyor insan

Kırmızı açıyor hâlâ

Suskun örende gelincikler

                  Güzlerin hüznü o yıkımdan

Çağ değişmiş silahlar da

Sürüp gidiyor hâlâ kuşatma

Bu kez daha çılgın saldırgan

Hey dağlar yaralı Rumeli dağları

Bosna direniyor düştü Srebrenika

Bebesini emzirirken vurulmuş gelin

Yollara dökülen göçmenlerin

Gözleri yanmış yıkılmış kentler

                  Daha ne kadar sürecek talan

Kazılırken böğründe toplu gömütler

Senin ellerin mi bunlar Avrupa

Çırpınırken her çalıda bir yürek

Senin gözlerin mi bunlar

Nasıl bakacaksın yüzüne tarihin

Ah dünya koca bir Troya

Yaşamı savunan Hektor'u sürüklüyor

Her yanda kanlı araba

                  Ne zaman insan olacak insan

YORULMAZ İŞÇİLERİYİZ AŞKIN

Bütün gün kırlara bakmışım

Başaklarla kımıldanan

O bitek yalnızlığa

Burnumda gökyüzünün ince kokusu

Bütün gün sana bakmışım

Derin mırıltılarla ırmağa karışan

Çakıntılı gövdene senin

Uzanmışım terli toprağa

Yanına gözlerinin

Çıplak gecelere dokunuyorum

Yazın ve düşlerin sıcak kıvrımlarına

Denizi başlatıyor dudaklarının tuzu

Yüreğim konuşuyor şavkından

Ellerim böğürtlen moru

Yorulmaz işçileriyiz aşkın

Soluk soluğa ıslak taylar

Ürkek sokulmaların...

Ormanları uyandırıyor kanımın gürültüsü

Başdöndürücü yerlerindeyim dağın

Kollarımdan akan ırmak,

Sonsuza tamamlanıyorum