ADANALI HAYRET EFENDİ

(1848, Adana – 17 Eylül 1913, İstanbul)

       XIX.-XX. yüzyıl divan şairlerindendir.  Asıl adı Mehmet Bahâeddin Hayret olup,  memleketinden dolayı “Adanalı Hoca Hayret Efendi” olarak da tanınmıştır. Çiftçilik yapan Hacı Hüseyin Ağa’nın oğludur. İlköğrenimini Adana’da tamamladı. Bu sırada Arapça ve Farsça öğrendi. Öğrenimini İstanbul’da Süleyman Subaşı Medresesi’nde devam etti. Dârü’l-muallimi’ni (Erkek Öğretmen Okulu) dışarıdan sınava girerek bitirdi. Bir süre Adana ve Söğüt Rüştiyelerinde görev yaptıktan sonra İstanbul’a döndü. Önce Prens Mustafa Fâzıl Paşa’nın konağında hocalık yaptı. Daha sonra Üsküdar Paşakapısı (1876) ve Gülhane Askerî Rüştiyesinde (1878) Türkçe dilbilgisi, ardından da Mekteb-i Sultanî (Galatasaray Lisesi)’de Türk edebiyatı dersleri verdi. Kütüphaneler müfettişliği (1881), Maarif Nezâreti Teftiş ve Muayene Encümeni üyeliği (1886), Kandiye İdâdîsi (Lisesi) edebiyat öğretmenliği yaptı (1892). Darülfünûn (İstanbul Üniversitesi) ulûm-ı dîniyye ve edebiyye şubeleri müdürlüğünde bulundu (1908). 31 Mart Olayı günlerinde baş yazarlığını yaptığı İslâm dergisinde yayımlanan bir makalesi yüzünden Rodos’a (1909) sürüldü. Bir yıl sonra affedilerek İstanbul’a döndü. Ölünce Merkezefendi Mezarlığı’na defnedildi.

       Muallim Nâcî mektebine mensup bir şair olarak devrinde, daha çok, klasik tarzdaki şiirleriyle tanındı. Çağdaşları arasında sözünü sakınmamakla şöhret kazanarak bilhassa hicivleriyle dikkati çekti. İlmî yazı ve münakaşalarının çoğu Beyânülhak, Sırât-ı Müstakîm ve Sebîlürreşad adlı dergilerde yayımlandı. Yayımlanmamış şiirlerinin toplandığı Eş’âr-ı Hayret adlı eseri basılmadı. Dil, edebiyat, şiir ve tasavvufî konularda geniş bilgisi olmasına rağmen makaleleri dışında fazla eser bırakmadı. Devrinin birçok aydını gibi önce Sultan II. Abdülhamid’e cephe alarak İttihat ve Terakki Cemiyetine girdiyse de kısa bir müddet sonra ayrıldı.

Yapıtları:

Şiir Kitapları:

& Eş’âr-ı Hayret

& Mir’ât-ı Bedâyi, Mesnevî-i Hayret Efendi (Şehrâyîn)

& Şehrâyin ve Sihr-i Beyan (Mesnevi, 1302 / 1884-85)

       Çevirileri:

& Sûk-ı Ukâz (Arapçadan, 1304/1887, 1 sayı)

       Hakkında Yazılan Kitaplar:

&  Yrd. Doç. Dr. Abuzer Kalyon-Dr. Filiz Kalyon, Adanalı Hayret Efendi Şehrayin ve Sihr-i Beyân (2017, Akçağ Yayınları, Ank., 142 s.)