HAYATİ BAKİ

(17 Ağustos 1949, Tonya / Trabzon - )

Necati Nesimi, Hakan Bengü ve Bilgican Bengisu imzalarını da kullandı. İşçi Asiye Hanım ile işçi Süleyman Baki’nin oğlu. 1963'te Tonya Merkez İlkokulu'nu, 1966'da Tonya Ortaokulu'nu ve 1969'da Vakfıkebir Lisesi'ni bitirdi. Bir süre İÜ Hukuk Fakültesi'nde okudu, 72'de öğretimini bıraktı. 1981'de AÜ DTCF Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü'nü bitirdi. Kuzey Deniz Saha Komutanlığı’nda memur (1976), Çevre Bakanlığı Çevre Müsteşarlığı’nda memur ve uzman olarak (1981-83) görev yaptı.  1983-2014 yılları arasında AÜ DTCF'nde görev yaptı. 2014’te emekli oldu. 

Öncüler dergisinin (1975, 10 sayı) kurucusu ve yayın kurulunda bulundu. Yankı dergisinde düzeltmen, muhabir ve redaktörlük; Hayat Mecmuası'nda düzeltmenlik; Son Havadis'te muhabirlik ve Ortadoğu'da köşe yazarlığı yaptı. 1968-73 yılları arasında Trabzon ikinci küme takımlarından Tonyaspor’da futbol oynadı. Ankara'da yayımlanan Promete dergisine (Cem Savran'la birlikte, 1992, 24 sayı) ve Kavram Karmaşa dergisine (Alaattin Topçu, Muhsin Şener ve Halim Şafak'la birlikte, 1994, Ankara) katkıda bulundu. Töre-Devlet yayınevi müdürlüğü yaptı. Atatürkçü Düşünce Derneği, Çağdaş Yaşamı Destekleme Derneği, Türkiye Yazarlar Sendikası, Dil Derneği, Edebiyatçılar Derneği, Sinop Çevre Dostları Derneği, Sinop NKP aktivisti, Trabzon Vakfı, Trabzon Kültür ve Dayanışma Derneği üyesi. Sinop ve Trabzon'da yaşıyor; evli.

İlk yazısı 1969’da Vakfıkebir’de Yolcular (Sayı: 2, Mart 1968) dergisinde, ilk şiiri 1972’de çıktı. Şiir, yazı, çeviri ve söyleşileri Akatalpa, Ankara Sanat Rehberi, Aydınlık Kitap, Biçem, Bireylikler, Bozkurt, Değirmen, Deliler Teknesi, Devlet, Doğu-Batı, Edebiyat ve Eleştiri, Edebiyatta Üç Nokta,  Eliz Edebiyat, Esinti, Eşik, Hayâl, İzlek, Kalandar, Kalanlar, Karşı, Kavgamız, Kavram Karmaşa, Kıyı, Körfez Edebiyat, Kum, Kurgan, Kurşun Kalem, Kuzgun, Kül, Kül Öykü, Lodos, Mor Taka, Oluşum, Öncüler, Ötüken, Papirüs, Promete, Sahaf, Sarmal Çevrim, Sesimiz, Sincan İstasyonu, Sinope, Son Yeni Biçem, Sözcükler (Ankara), Su, Şiir-lik, Şiir Odası, Şiir Saati, Şiir Ülkesi, Tan, Tonya Kalandar, Tonya Serenderi, Töre, Türk Dili, Türk Edebiyatı, Yasakmeyve, Yazılıkaya, Yeni Biçem gibi dergi, gazete ve eklerinde yayımlandı/yayımlanıyor. Şiirleri Fransızca, İngilizce ve Almancaya çevrildi. 

Ödül: Patetik Senfoni kitabıyla 2022 Ceyhu Atuf Kansu Şiir Ödülü'nü aldı.

Hakkında Hazırlanan Özel Sayı ve Dosyalar: Kavram Karmaşa, Ocak-Şubat 1997,, Hayati Baki'nin Şairlik ve Yazarlık Serüveni; Edebiyat Nöbeti, S. 39, Mart-Nisan 2022, Hayati Baki / Şiirde 50 Yıl.

Yapıtları: Şiir: *Sonrasız Dönüş Yalnızlığı, Promete, Ank.: 1992 *Usulca ve Yeğnik, Ekin, Ank.: 1996 *Harfler Kitabı, Ekin, Ank.: 2004 *Patetik Senfoni, Artshop, İst.: 2020.

Deneme, İnceleme ve Araştırma: *Tanzimat Edebiyatında Roman ve İnsan, Promete, Ank.: 1994 *Şiirin Kesik Damarları 1. Kitap: İntihar Eden Şairler Kitabı, Promete, Ank.: 1994; gen. ve göz. geç. yb. Artshop, İst.: 2021 *Şiirin Kesik Damarları 2. Kitap: Öldürülen Şairler Kitabı, Promete, Ank.: 1994; gen. ve göz. geç. yb. Artshop, İst.: 2021  *Şair ve Otorite–Şiir ve Yanılsama, Suteni, Ank.: 1996 *Şair ve Hakikat, Yazılı Kağıt, Ank.: 2015.

Yayına Hazırladığı Kitaplar: *Bursa’da Zaman ve Edebiyat, Editör; Edebiyatçılar Derneği, Ank.: 1997

Kaynaklar: TBEA, c. I, 2001, 139-140/2010; ; Bilgi formu, 14 Şubat 2019; Tuğrul Asi Balkar, "Şiirin Yorulmayan Sarkacı ya da ‘Sonrasız Dönüş Yalnızlığı", Kıyı, Ağustos 1993; Cihan Oğuz, "Umutsuzluk Yorgunu: Hayati Baki", Promete, Ocak-Şubat 1994, Hayati Baki’nin Şairlik ve Yazarlık Serüveni, Kavram-Kargaşa, Ocak-Şubat 1997; Hilmi Haşal, "Hayati Baki’nin ‘Usulca ve Yeğnik’ Sözü", Milliyet Sanat, 15 Ocak 1997; İhsan Işık, Yazarlar Sözlüğü, 1990, 1998; İhsan Işık, Türkiye Yazarlar Ansiklopedisi, 2001, 2004; İhsan Işık, Encyclopedia of Turkish Authors, 2005; İhsan Işık, Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi, 2006, gen. 2. bas. 2007; Mehmet Çetin, Tanzimattan Günümüze Türk Şiiri Antolojisi, c. 3, 2002; Engin Turgut, Hayati Baki Üzerine Küçük Bir Portre Sıcaklığı, Üvercinka, Aralık 2015.

Hakkında Yazılan Yazılar:

1 Engin Turgut, Hayati Baki Üzerine Küçük Bir Portre Sıcaklığı, Üvercinka, Aralık 2015

*16 Nisan 2022 tarihinde güncellendi.

1 Hayati Baki Üzerine Küçük Bir Portre Sıcaklığı

       Hayati Baki üzerine hep yazı yazmak istemişimdir. Çünkü her zaman edebiyat ve şiir üzerine lezzet ve hakikat dolu yazılar yazmıştır. Trabzon’dan çıkarsa çok asil şair ve ressamlar çıkar, onlardan birisi de ‘zariflerden’ Hayati Baki şair kardeşimdir. Edebiyatın her alanında eserler üretmek kolay değildir, klasik müzik tutkunu olması bir yana, keşfettiği yazar olan Thomas Bernard’ı sanırım Şule yayınlarından da olsa gerek okumuştum. Hayatı bu denli çok seven bir şairin ve yazarın ‘kronik bir umutsuz’ oluşunu hayatı, insanlığı, dünyayı acıtanlara sormak lazımdır diye düşünmeden edemedim. Bence bu güzel güz yaprağı yüzlü şairim “harfler kitabı”nın ırmağını keder sözleriyle dünyayı kenara çekerek, tatlı bir Ahmet Oktay kardeşliğiyle insan ruhunu ayağa kaldırması muhteşemdir. “Ey ötesi: ötesi hiç.” derken bile kendi sesiyle konuşabiliyor. Hiçbir şiirde hakikati olmayan perdeleri kalbiyle ısırıyor şair Hayati Baki! Şiirin akıl ikliminden çoktan kaçıp kurtulmuştur. Şiirleri kasırgayı dindirir, göğün bulutlarına da banarak yazıyor mürekkep kalemi. “ Senin kadar yorgunum, Beşir…”

       Hayati Baki sinemanın, bazen bir tablonun şiirini yazıyor. Onca umutsuz perisiyle birlikte dünyanın boğulma ve genişleme haline uzaktan bakışlar fırlattığına bakmayınız siz, Beethoven bir uyumsuzluğun harmonisiyse şair burada bir kaosun uyumudur da! Güneş bu! Işığını duymayanların kulağına sarışın bir düş saplamıştır. Merak etmeyiniz, Hayati Baki benzersiz ve derin bir şairdir. Ağaçları, kuşları, köpekleri, kedileri, kısacası doğayı koklayarak şiir yazan sevgili şairim İsmail Biçer’in söylediği gibi: “entelektüel birikimlerin çıtasını yükseltir, şiirin ezberini bozar!” Dikkat ediniz, dikkat buyurunuz, şiir bozucu değil ama şiirden sihir yapan bir hakikat kazıcısıdır. Doğanın damarlarına bıçak kesenlerin üzerine şiiriyle, şair duruşuyla, dünyanın önemli yazar ve şairlerin karşısında nefes kesen bir selam tadında kucaklamayı adeta kendisine bir görev bilmiş has şairlerimizdendir. Biriktirdikleri birikimleriyle yüksek gönüllü bir derviş durumundan bile isteye zaman zaman kendisini bilimin o çarpıcı uyumuna fışkırtabiliyor. “Şair ve Hakikat” arasında uslanmayan, söz dinlemeyen bir ilişki vardır ve onu sorgulamak şaire düşmese de Hayati Baki bu zarafet makamının asla peşini bırakmayacaklardandır. Yazdığı o önemli yazıların dışında başka bir yolculuğuna ipeksi bir dokunuş sunmak isterim. Benim için, bana göre şiirleri daha lirik ve daha bahçe dili. Ama yazılarını okuduğumda kafamın ritmi değişiyor. Tıpkı şairim gibi: şiirindeki dili bir külü alevlendirebilir. Sanki bir Kafka’nın dağınıklığı var düşlerinde! Düşlerini “Baki” kılan da Borges olmalı sanki!

       Kuşatılamaz bilge bir şair, yalvaç nasıl ele geçirilebilinir ki? Hayati Baki budur işte! Kuyruğunu dik tutanlardan ve şiirini kaptırmayan mülkiyetin sinirleri alınmış yağmur evinde yaşayan bir şair! İnanılmaz bir lezzete sahip kitaplar yazıyor. Bu adam bana göre bir anne üşümesi. Köklerinden asla mezun istemeyen bir buğu ve serinlik terbiyecisi. Kendisiyle her ne kadar uzun boylu sohbetim olmasa da inanılmaz severek, hakkında iki kelam söz etmek istediğim can havli can şairlerimden birisidir ve kıymetlimdir. Gelenekle çağdaş olanı gönüldeş kılabiliyor. Evet, tam tamına budur ve o bir kestane ağacı çiçeğidir.

       Hayati Baki için yazı yazıyorum. Çocukluğun suluğundan nice şiirler çıkartır ve sisli bir korku kaçacak delik arar yazdığı şiirlerden! Sadece şiir yazmıyor ki bu güzelim ıssızlığın kelebeği şair! Denemeler yazıyor demli, doğaya ve hayata bakışındaki ayrıntılar şiirlerinde, yazılarında özgür bir figüre dönüşüyor ve sevdiği yazarlar ve şairler hakkında çarpıcı biçimde o tanrısal, hakikat dilini kullanırken, her yazısındaki duyarlılık ve içtenlik hem naif hem de çağdaş şiir sanatının tadını duyurabiliyor. Hayati Baki doğadan kopmamaya özen göstermiş sanki! Zaman ve mekân ilişkisini sorgularken bile; şiirdeki müziğin o ritmik ve ritüel yanını asla göz ardı etmemiş. Coşkusunu ustaca denetleyebiliyor. Bir Stefan Zweig çalışkanlığı ve sessizliği var onda! Şiirden anlayanın erbabına yazıyor, kötülüğü, ayrımcılığı, hırsı ve ego denilen züppeliği elinin tersiyle itiyor haklı olarak! Hayati Baki şairimizin vakur bir duruşu vardır. “Şair ve Hakikat” adlı kitabını lütfen okuyunuz, göreceksiniz, oradaki emeğin, bilginin, belki de bir ağaçla muhabbet etmenin, isyan ve umut tadıyla nasıl da nakış nakış bir gözlemle yazıldığına tanık olacaksınız.

       Hayati Baki ateş diliyle konuşur bazen! Orman ve kelebek özlemi içinde, fesleğen kokusu bir şairdir. Şiirlerini doğanın sesiyle buluşturmak ister, şiirin köklerine kadar iner, kimi zaman da ateşin o kavurucu diliyle konuşur, mitlere, mitolojiye selam çakar ve bir düş kazıcısı olarak güldeki ve küldeki şarkının felsefesine koşmaya başlar! Hayati Baki şiirini anladığınızda onun şiirlerinden dünya şairlerinin de tadını çıkarabilirsiniz. Sadece şairler değil; ressamlar, felsefeciler, önemli yazarlar da nefes alıp verirler. Burada dikkatinizi çekmek istediğim bir husus daha vardır: Bütün andığı, saygı duruşunda bulunduğu yazar, şair ve sanatçıların çoğu yaralıdırlar. Kalbi kırılmış düşlerin, umutların, acıların öğrencisi olmuştur, öylesine büyük bir kahrın ve acının şiirine ulaşmak ister ki işte tam burada devrimin, devrim olmak isteyenin özlemini sonsuzluğun yıldızlarına kavuşturur. Ve ben yineliyorum, hayatımda hayvan sevgisini bu kadar çok ruhunda yaşatan çok az şair tanıdıydım, sadece köpekler ve kediler mi, denizyıldızları, denizatları, denizanaları bile akrabası olur. Bazen aklın uçurumundan atlayarak, sırf kedilerin gözleri için de şiir yazabilir. Şair yaralıdır, yaralı kelimelerle sessiz bir çığlığın senfonisini yaralı bir ıslıkla çalmaya başlar. Ağır ecza kokan çocukların yüzünde umutsu bir gülümseme bırakmak ister, büyük bir ürpertinin izini sürerken yeniktir, yaralıdır, yenilmiştir, kederlidir ama hep ve her zaman buğulu sürgün zamanların trajik hiçliğine sapsarı bir güneşle yuvarlanır. Işığın bile kanadığını görebilecek kadar keskin bakan şair gözleri vardır. Ve elbette bilinir bütün şiirlerini defneyaprağına sararak bir sigara tellendirir gibi içtiği. Nietzche onun gözünde başka bir anlam daha kazanır, yalnızlığın, umutsuzluğun, birbaşına olmanın şiirini yazmaktan asla ve asla usanmaz! Hayati Baki adlı iyi bir şairimden söz ediyorum. “Şiirin Kesik Damarları”nı şiirleriyle, yokluğun kışkırttığı güneş merhemiyle iyileştirmeye çalışıyor ve bunu da usulca ve ustaca yapıyor zaten! Derin bir nihilizmin, belki de oluşun, kayboluşun, dönüşmenin o biricik çabasını esenlikli bir yazgının yolculuğunda çağdaş bir köleliğe de karşı çıkarak barışla bahar sevincini ne güzel bütünleştirebiliyor. Yazdığı denemelere, incelemelere iyice ve incelikle eğiliniz. Şair, Tanzimat Edebiyatına da çiçeğin ve ipeğin çiy tanesini bırakıyor, o çiy tanesi ki unuttuğumuz, öldürülen, ölen, intihar eden, yalnızlığından geberen bir türkünün kanından düşmüştür. Cem Sultan şairin dizelerinde ve bakışlarında başka bir anlam derinliği kazanıyor. Bütün o anlattığı şairlerin kıymetini Hayati Baki’nin şiirlerinde ve denemelerinde kızaran o sonbahar yaprağına bakarak da anlayabiliyorum. Niyazi Karabey şairimin inceliğini de taşır! Vefalı olmak ne güzel bir duygudur. Bana göre bu şairimizin “Harfler Kitabını” ve yeni çıkan “şair ve hakikat” adlı o enfes denemelerini - Yazılı Kâğıt yayınlarından çıkmıştır - özellikle genç kuşak çok sevecek ve yararlanacaktır. Bilmediği, duymadığı önemli isimlerin kitaplarını alıp okuduklarında ise Hayati Baki şairimize teşekkür edeceklerdir bunu çok iyi hissediyor ve biliyorum.

       Sözü fazla uzatmaya gerek yoktur. Ses ve ışık, hakikatle gerçek arasında sonrasızlığa bir ebedi yolculuk mudur bu? Her şiirinde bir şarkı bir yıldız gibi patlar göğün yeryüzü arasındaki dostluğunda! İşte bu bağlamda ummana açılmak için hiçbir şey beklemeden hayattan ve dünyadan inandığı yolda ilerleyebiliyor. Sırf bu yüzden o zaman belki vicdan denilen o ayna kir ve pas tutmayabilir, yutmayacaktır da! Olağanüstü bir kitap bu! “Harfler Kitabı” belki de yaralı bir serçenin şarkısıdır kim bilir? İyi şair, kardeşim Hayati Baki’nin söz ettiği bütün yazar ve şairlerin hepsi özgürlüğe kanat çırpmış sanatçılarımdır. Bu şairimizin karlı dağları erimeyecek kadar kendi masamızda bile buz çiçeği, kar çiçeği açmış kardelenlerdir. Aslında renk olmasa da kristal bir camdan bakınca size düşen ve okumanız gereken bir şairin ağıtları ve ağrıları ve geleceğe bakışının uzak dili olmasaydı nasıl yan yana getirebilirdim ki kalbimin de 'bir' olduğunu anlatmayı. Derdim şudur! Bakın bu dünyanın görünen yüzünü gördünüz. Şu güya görünmeyen, güya ‘çağdaş bir Auschwitz halini yaşamadığımızı kim söyleyebilir? Aklınız dumur olur, adı ‘Aylan’ olan bir bebek sahile vurmuşsa işte bu insanlığın cinnet halidir. Madımak’ı ne çabuk unuttunuz? Biliyor musunuz, özellikle sabahları, bazen ummadığınız zamanlarda çöp içinde yiyecek, giyecek arayan çocuklar vardır. İşte onlar sabah güneşinin mutsuz evlatlarıdırlar.

       İşte bu yüzden pan flütün deliklerine çakıl taşı tıkamasınlar. Simurg kendisini görebildiği halde biz şairlere hayatı, şiiri, insanlığı, kardeşliği, aşkı ve umudu bize, bizlere yeniden hatırlattığı için şu yazımın üzerini binlerce kez açınız, bakın, bakın nasıl da renkahengin kelebekler mutlu bir tayf çiziyor göğün cam gibi yazılmış kül yüzümüzde! Sahi, ben bir dizesini paylaşmadım mı Hayati Baki şair kardeşimin? Siz Aborjinler’i bilir misiniz, işte şair kardeşim Hayati Baki o ormanda hiç solmayacak bir manolya çiçeğidir. Her harf bir kelebektir, üzerseniz elinizde “harfler kitabı” oluşur! Kardeşim, şairim, Hayati Baki’ye sevgimle ve muhabbetle. Her şair çağdaşım böyle şiir çalışkanı olsun isterim!

Engin Turgut, Hayati Baki Üzerine Küçük Bir Portre Sıcaklığı, Üvercinka, Aralık 2015 

AŞK ÖLMÜŞTÜR

1.

ilkin gözlerin öldü: gözlerindeki bakışı gördüm.

uzlaşmaz olanı, sürgün günü. acı günler için

başlayan şarkıda, artık işmar eylemiyor azazil;

ses vermiyor seyyah rüzigâr.

ilkin gözlerin öldü: yanılsamalar bitti, gitti

göçmen kuşları kalbimin. ikirciklenen hayat, kırıldı

ışığın suyla öpüşmesinde. imdi gözlerin yok, sesin

yok. yok oldu tenin gövermesi, ağzının buğusu.

ilkin gözlerin öldü: göçebe ölümün göğsüydü yurdun:

orada tapınıldın, kargışlandın orada. ölümü unuttun,

çatlayan toprağın rahminde; aşka ayrılık düştü.

karardı yitik güneşin öpüşü, çiy tanesi, serinlik.

ilkin gözlerin öldü: dirliklendi ölük çığlıklarım.

gözlerime ayna tutan gözlerinde güzeldin, silindi

gölgene sığınan masal, fısıltıyla, orada, sönen

ateşlerin yalnızlığında, küllere sordum seni, ölümlere.

kuşlara sordum seni, çöllere, denizlere.-

2.

beni göğsüne yerleşik kılan aşkı yaşadım. hüzün

çığlıklarını gördüm gözlerinde, şaşkın, ürperen.

tuttum ellerindeki alevi: ısındım nirân dudaklarında.

seni özge bir ışıkta ve henüz vakit yokken bengisuya

kazıdım.

bir masal gibi uzun ve titrekti parmakların: titrek

ve ürkekti gözlerinde eriyen imler, düşler ve zaman

ince uzun bir koşudaydı saçların, rüzigârdı tay

ve kıvrak ateş. ağzın bir ezgiydi utangaç bir sözcüğü

öperken.

göğüslerinin fecrinde öptüğüm aydı: gül ve leylak

gibiydin ırmağa düşen gölgenle: serin, derin. sonra

lotüs ve nilüferlerle inerdi gece, efsukârî.

meryemî bir bakışla kaçardın.

beni göğsüne yerleşik kılan aşkı unuttun.--

YORGUN SARKAÇ

1.

unutuşla öpüşün sarkacında

yüzüyle söndürüyor geceyi

gözlerini izliyor eski bir ins'in gölgesi

belleğinde yorgun sözcüklerin ağırlığı

göğü üşüyor ölülerle

ellerinde külrengi güzün korkusu

zamanın sesini düğümlüyor

çiçeksiz bir denizin köpüğünde

küsüyor küçük pencere

rüzgârsız ağaçtaki kuşkulu kuşa

2.

perçemli çocukluğumdur uzaktan bakarım

bir ıslık vaktidir pencerede. -ıssızlıktır

ateşten korkan yüzüm suda boğulan sesim

çok eski resimlerdeki gibi yorgun

güneşler boyardım zamanın rengiyle

ve çiçek tozlarıyla ve toprakla.-

hurufatını silerdim tarihin ve hüznün

gülüşün üşüyen göğünde

mesellerden korkardım: babamdan, ölü evlerinden

3.

kendine sus seslen kendine

bir evde, içinde yıldızlar olan.-

çünkü gün olur gül solar

yüreğinde küçük sevinçlerle

gecesin sen: sessizlik ve yalnızlıksın

orada, zamanın sisinde. bir kuş

senden uçar gider konar gölgene

kafes olur aynadaki ışığa

bir hışırtı bir ürperti bir tını

sessiz sessiz teyellenmiş ölümle. bir uyku.-

kıyısında çağırışı tükenir denizlerin

ve yokturlar ve vardırlar uçurumlar