CENGİZ DAĞCI

(9 Mart 1919, Gurzuf kasabası, Yalta/Kırım - 22 Eylül 2011, Londra/İngiltere) 

Romancı. Fatma Hanım ile çiftçi ve berber Emir Hüseyin Dağcı’nın oğlu. Çocukluğu Krasnokamenka (Kızıltaş) köyünde kıtlık, yoksulluk, Rus emperyalizminin zulmü ve büyük baskılar altında geçti. İlkokulu köyünde, ortaokulu Akmescit’te bitirdi (1938). Kırım Pedagoji Enstitüsü’nde iki yıl okuduktan sonra II. Dünya Savaşı’nın başlaması üzerine Odessa’daki subay okuluna verildi (1940). “Suvarski” soyadıyla tank teğmeni olarak Ukrayna cephesinde Almanlara karşı savaşırken esir düştü (1941). Almanlar yenilgiye uğrayınca esir kampından kurtularak Müttefikler’e sığındı. 1946'da Polonyalı eşiyle birlikte Londra’ya yerleşti ve lokanta işleterek yaşamını sürdürdü. Ölümüne kadar Londra'da yaşadı; evli ve bir kız babasıydı.

Cengiz Dağcı, 22 Eylül 2011 tarihinde Londra’nın Soutfields bölgesindeki evinde saat 12:30 sıralarında vefat etti. Dağcı’nın vefatı üzerine Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu’nun Ukrayna Devleti nezdinde yaptığı görüşmelerle 70 yıldır ayrı kaldığı Kırım topraklarına gömülmesi için izin alındı. Dağcı’nın cenazesi 1 Ekim 2011 Pazar günü, Akmescid’e 100 kilometre uzaklıktaki Yalta bölgesine bağlı Kızıltaş köyünde defnedildi.

İlk şiirleri "Kış" ve "Kart-anay ve Eçkisi" 1936’da Gençlik dergisinde, daha sonra Kırım Yazarlar Birliği’nin çıkardığı Edebiyat Mecmuası’nda yayımlandı (1938-40). Şiir ve hikâyeleri Bizim Ocak, Emel, Kırım Mecmuası, Tercüman, Türk Edebiyatı, Türkiye, Varlık, Varlık Yıllığı (1960, 1961, 1962, 1963, 1964, 1965, 1966, 1967, 1968, 1971) Londra’ya yerleştikten sonra yazdığı “Sadık Turan’ın Hâtıraları” başlıklı bir dizi romanda Kırım Türklerinin 1928’den sonra gördüğü baskıları ve zorlu yaşamlarını, II. Dünya Savaşı sırasında esir kamplarında yaşadıklarını dramatik bir dille yansıttı. Çeşitli güçlükler karşısında insanın kendini arayışı, başkaldırma onurunun kazanılması gibi temalar çevresinde gelişen romanlar yazdı. “Türkçe bana anamın konuştuğu dil” diyerek yazı dili olarak Türkçeyi kabul etti. Türkiye Türkçesindeki ilk kitabı 1956 yılında Varlık Yayınları tarafından yayınlanan Korkunç Yıllar’dır. Yaşar Nabi ile mektuplaşarak tanışan Dağcı, eserlerini posta yolu ile gönderdi. Kitapları önce Varlık Yayınları, daha sonra Ötüken Yayınevi tarafından yayımlandı.

21 Mart 2011 tarihinde Marmara Üniversitesi Türkiyat Enstitüsü tarafından düzenlenen “Türk Dünyasında Zirve Şahsiyetler: Cengiz Dağcı” sempozyumuyla yazarlık macerası ele alındı.

Ödül: Anneme Mektuplar ile 1988 TYB Roman Ödülü'nü, 1993 İLESAM Türk Dünyası Hizmet Ödülü'nü, 1997 TYB Yılın Kültür Adamı Ödülü'nü, 1999 Türk Kültürüne Hizmet Vakfı Türk Dili Şeref Ödülü'nü, 2001 KİBATEK Uluslararası Türk Kültürüne Hizmet Ödülü'nü, 2004 Türk Ocakları Üstün Hizmet Ödülü'nü ve 2008 ESKADER Üstün Hizmet Ödülü'nü aldı. 

Yapıtları: Anı, Roman: Korkunç Yıllar, 1956, Varlık, İst.; Yurdunu Kaybeden Adam, 1957, Varlık, İst.; Onlar da İnsandı, 1958, Varlık, İst.; Ölüm ve Korku Günleri, 1962, Varlık, İst.; O Topraklar Bizimdi, 1966, Varlık, İst.; Dönüş, 1968, Varlık, İst.; Genç Temuçin, 1969, Varlık, İst.; Badem Dalına Asılı Bebekler, 1970, Varlık, İst.; Üşüyen Sokak, 1972, Varlık, İst.; Anneme Mektuplar, 1988, Ötüken, İst.; Benim Gibi Biri, 1988, Ötüken, İst.; Yoldaşlar, 1992, Ötüken, İst.; Biz Beraber Geçtik Bu Yolu, 1996, Ötüken, İst.;Regina, 2000, Ötüken, İst.

Anı: Yansılar, I, 1988, Ötüken, İst.; Yansılar, II, 1990, Ötüken, İst.; Yansılar, III, 1991, Ötüken, İst.; Yansılar, IV, 1993, Ötüken, İst.; Ben ve İçimdeki Ben/Yansılar’dan Kalanlar, 1994, Ötüken, İst.;  Halûk'un Defterinden ve Londra Mektupları, 1996, MEB, Ank.; Hatıralarda, 1998, Ötüken, İst. 

Öykü: Bay Markus Burton’un Köpeği, 1998, Ötüken, İst.; Bay John Marple’ın Son Yolculuğu, 1998, Ötüken, İst.; Oy, Markus, Oy!, 2000, Ötüken, İst.; Rüyalarda: Ana ve Küçük Alimcan, 2001, Ötüken, İst.

Hakkında Yazılan Kitaplar: İsa Kocakaplan, Cengiz Dağcı’nın Dört Romanı, 1992, MEB, İst.; İbrahim Şahin, Cengiz Dağcı’nın Hayatı ve Eserleri, 1996, Kültür Bakanlığı, Ank.; İsa Kocakaplan, Kırım’dan Londra’ya Cengiz Dağcı, 1998, Damla, İst.; Abdulvahap Kara, Gamalı Haç İle Kızıl Yıldız Arasındaki Yazar Cengiz Dağcı, 2006, Ufukötesi, İst.; İsa Kocakaplan, Kırım'ın Ebedi Sesi Cengiz Dağcı, 2010, Türk Edebiyatı Vakfı, İst.

Hakkında Hazırlanan Tezler: Fikri Ertekin, "Cengiz Dağcı: Hayatı, Sanatı, Eserleri", Yayınlanmamış Lisans Tezi, 1970, Atatürk Üni. Edebiyat Fak.,TDE, Erzurum; Fatma Arıkan, "Cengiz Dağcı: Romanları", Yayınlanmamış Lisans Tezi, 1972, AÜ DTCF, TDE, Ank.; İsa Kocakaplan, "Cengiz Dağcı’nın Dört Romanının İncelenmesi" (O Topraklar Bizimdi, Yurdunu Kaybeden Adam, Onlar Da İnsandı, Korkunç Yıllar), 1976, İÜ Edebiyat Fak. TDE, İst.; İbrahim Şahin, "Cengiz Dağcı’nın Hayatı ve Eserleri", Tez. Danış: Prof. Dr. Bilge Ercilasun, Doktora Tezi, 1992, Gazi Üni,, Ank. 1992; İsmail Dinçer, "Cengiz Dağcı’nın Onlar Da İnsandı Adlı Romanının İncelenmesi", Bitirme tezi, 1998, Balıkesir Üni.,TDE, Balıkesir; Hamit Çiftçi, "Cengiz Dağcı’nın Romanlarında Esaret ve Hürriyet", Yüksek Lisans Tezi, 1999, Harran Üni.,Yeni Türk Ede., Şanlıurfa; Ramazan Kalaycı, Ahmet Ülgün, "Cengiz Dağcı’nın Romanlarında Batı Kaynaklı Kelime Kullanım Özellikleri", Bitirme Tezi, 2003-2004, Ordu Üni., Ordu; Sacit Ayhan, "Cengiz Dağcı’nın Romanlarında Şahıs Kadrosu", 2003, Uludağ Üni., Bursa; Sibel Durak Sokıray, "Cengiz Dağcı’nın Hikayeleri (İnceleme-Metinler)", Yüksek Lisans Tezi, 2004, Ege Üni., Türk Dünyası Edebiyatları Anabilim Dalı, İzmir; Önder Çakmak, Roman İncelemesi –Cengiz Dağcı, (Korkunç Yıllar, Badem Dalına Asılı Bebekler, Yurdunu Kaybeden Adam, Benim Gibi Biri, Onlar Da İnsandı, Ölüm Ve Korku Günleri, Dönüş, Üşüyen Sokak), Bitirme Tezi, 2005, Muğla Üni. Yeni Türk Edebiyatı, Muğla; Serkan Akpınar, Roman İncelemesi –Cengiz Dağcı, (Korkunç Yıllar, Badem Dalına Asılı Bebekler, Yurdunu Kaybeden Adam, Benim Gibi Biri, Onlar Da İnsandı, Ölüm Ve Korku Günleri, Dönüş, Üşüyen Sokak), Bitirme Tezi, 2005, Muğla Üni. Yeni Türk Edebiyatı, Muğla; Gökhan Bahargülü, Roman İncelemesi –Cengiz Dağcı, (Korkunç Yıllar, Badem Dalına Asılı Bebekler, Yurdunu Kaybeden Adam, Benim Gibi Biri, Onlar Da İnsandı, Ölüm Ve Korku Günleri, Dönüş, Üşüyen Sokak), Bitirme Tezi, 2005, Muğla Üni. Yeni Türk Edebiyatı, Muğla; Mutlu Yula, Roman İncelemesi –Cengiz Dağcı, (Korkunç Yıllar, Badem Dalına Asılı Bebekler, Yurdunu Kaybeden Adam, Benim Gibi Biri, Onlar Da İnsandı, Ölüm Ve Korku Günleri, Dönüş, Üşüyen Sokak), Bitirme Tezi, 2005, Muğla Üni. Yeni Türk Edebiyatı, Muğla; Mustafa Yalçınkaya, "Cengiz Dağcı'nın Anneme Mektuplar ve O Topraklar Bizimdi Romanlarının İncelenmesi", Bitirme Tezi, 2006, Muğla Üni. Yeni Türk Edebiyatı, Muğla.

Kaynaklar: Necatigil, İsimler, 119; Necatigil, Eserler, 130, 241, 287- 288, 296- 297, 416; Özkırımlı, TEA, II, 339; “Dağcı, Cengiz”, TDEA, II, 181- 182; Kurdakul, Sözlük, 195- 196; Karaalioğlu, 154- 155; İ. Kocakaplan (haz.), Kırım ’dan Londra ’ya Cengiz Dağcı, İst., 1998; TBEA, c. I, 1. bas. 2003/3. bas. 2010, 317-318; TDV İslâm Ansiklopedisi, c. ek 1, 2016, 302-303; Ötüken Yayınevi internet sitesi.