DADALOĞLU

18. yüzyılın son çeyreğinde Kayseri'nin Tomarza ilçesinde doğup 19. yüzyılın ortalarında öldüğü bilinmektedir. Doğum ve ölüm tarihleri hakkında kesin bilgi yoktur. Dadaloğlu, Güney illerinde dolaşan ve Toros dağlarında Kozan, Erzin, Payas yörelerinde yaşayan göçebe Türkmenlerin Avşar boyundandır.

Yaşamı hakkında yeterli bilgiye sahip olmadığımız Dadaloğlu’nun şiirleri yazılı kaynaklar aracılığıyla değil, sözlü gelenek sayesinde bugüne ulaşmıştır. Asıl adı Veli olan ve Türkmen-Avşar aşıklarının önde gelenlerinden biri olan Dadaloğlu, Kul Mustafa mahlasını da kullanan Aşık Musa’nın oğludur. Az da olsa eğitim almıştır. Daha çok Gavurdağı ve Ahır Dağı yörelerinde yaşamıştır. Çukurova'yı, Toroslar'ı, Orta Anadolu'yu dolaşmıştır. Şiirlerinde dönemin göçerlik koşullarını, Orta Anadolu’da hüküm süren aşiret kavgalarını ve aşiretlerin Osmanlı Devleti ile savaşlarını duru ve yalın bir dille yansıtmıştır. Dili Anadolu Türkmen boylarının kullandığı halk Türkçesidir. 

Bugüne kadar 130 civarında şiiri tesbit edilmiş olmakla beraber bunların uzun bir hayat sürmüş olan Dadaloğlu’nun şiirlerinin tamamını teşkil etmediği sanılmaktadır. Birkaçı dışında hemen bütün şiirleri sözlü derlemeye dayanmakta, bu durum Dadaloğlu’nun birçok şiirinin kaybolduğu veya başkalarına mal edildiği ihtimalini akla getirmektedir.

Bütün şiirlerinde koşma, türkü, semâi, varsağı, destan gibi halk nazım şekillerini kullanan Dadaloğlu’nun manzumelerini muhteva bakımından sevda şiirleri, yurt güzellemeleri ve kavga şiirleri olarak üçe ayırmak mümkündür. Kavga şiirlerinde Köroğlu’nun, sevda şiirlerinde ve yurt güzellemelerinde Karacaoğlan’ın ve Dede Korkut’un etkisi görülür. Dili kavga şiirlerinde sert ve pervasız, diğer şiirlerinde ise içli, samimi ve sadedir.

Dadaloğlu mahallî karakterini korumasını bilmiş, bunun sonucunda Ruhsatî, Âşık Gündeşlioğlu, Serdârî, Sümmânî ve Seyrânî’yi etkilemiştir. Şehir hayatından uzak kaldığı için XIX. yüzyılın tanınmış birçok halk şairinden ayrı olarak divan şiirinden etkilenmemiştir.

Dadaloğlu’nun hayatı, sanatı ve şiirleri üzerinde en geniş çalışmaları Saim Sakaoğlu ve Prof. Dr. İsmail Görkem yapmıştır. 

Dadaloğlu’nun adını taşıyan ilk dernek olan “Dadaloğlu Derneği” 1970'te Kayseri’de kurulmuş ancak bu dernek 1975'te valilik tarafından kapatılmıştır. Kayseri’de 1987'de “Dadaloğlu Vakfı”, 1993'te “Dadaloğlu Derneği” kurulmuştur. 1974 ve 1977 yıllarında Adana’da “Karacaoğlan ve Dadaloğlu Kültür Şenliği” düzenlenmiştir. Dadaloğlu’nun adı, 1987'den beri Kayseri ilinin Tomarza ilçesinin “Dadaloğlu [Taf/Özlüce]” kasabasında yapılan “Dadaloğlu Seminer ve Şenlikleri” etkinliğiyle yaşatılmaktadır. Dadaloğlu, 1984'te Bakanlar Kurulu kararıyla “ulusal şair” olarak ilan edilmiştir 

Hakkında Yazılan Kitaplar: Taha Toros, Dadaloğlu/XIX. Asır Çukurova Saz Şairi, 1940, Yeni Adana Bas., Adana; Cahit Öztelli, 1953, İst., 3. bas. 1971, Varlık, İst.; M. Zeki Korgunal, Dadaloğlu, 1954, Adana Ayyıldız Ktb., İst.; Haşim Nezihi Okay, Dadaloğlu: Hayatı ve Deyişleri, 1959, Ank.; Oya Adalı, Dadaloğlu, 1973, TDK, Ank.; Tahir Kutsi Makal, Dadaloğlu, 1974, Toker, İst.; Fevzi Görgen, Dadaloğlu ile Türkmen Güzeli, 1982, Sağlam Ktb., İst.; Cahit Öztelli, Üç Kahraman Şâir: Köroğlu-Dadaloğlu-Kuloğlu, 1977, İst.; 2. bas. 1984, Özgür, İst.; Battal Pehlivan, Dadaloğlu Yaşamı-Sanatı-Şiirleri, 1984, Deniz Kitaplar, İst.; Ahmet Özdemir, Avşarlar ve Dadaloğlu, 1985, Dayanışma, Ank.; Saim Sakaoğlu, Dadaloğlu, 1986, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ank.; Saim Sakaoğlu – Ali Berat Alptekin, Dadaloğlu Bibliyografyası, 1988, Ank.; Muzaffer Uyguner, Dadaloğlu, 1990, Bilgi, Ank.; İsmail Görkem, Yeni Bilgiler Işığında Dadaloğlu: Bütün Şiirleri, 2006, E, İst.

Kaynaklar: TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 8, 1993, 397-398; Cevdet, Ma‘rûzât, 147; Ergun, Türk Şairleri, 1116-1117; Köprülü, Türk Sazşâirleri, (1940, İst.) 1962, Ank. 543, 689-692; Taha Toros, Dadaloğlu: XIX. Asır Çukurova Sazşairi, 1940, Adana; Pertev Naili Boratav, Halk Hikâyeleri ve Halk Hikâyeciliği, 1946, Ank., 141, 143, 144, 147, 152, 165-166, 167, 169; Pertev Naili Boratav, Folklor ve Edebiyat: 2, 1982, İst. 33-39; Haşim Nezihi Okay, Dadaloğlu: Hayatı ve Deyişleri, 1959, Ank.; Mahmut Işık, Afşarlar Tarihi-Yetiştirdiği Şahıslar-Folkloru, 1963, Ank., 76-103; Mehmet Paşabeyoğlu, Avşar Elimiz ve Dadaloğlu, 1968, Kayseri; Cahit Öztelli, Üç Kahraman Şair: Köroğlu-Dadaloğlu-Kuloğlu, 1974, İst. 145-271; Cahit Öztelli – T. Karabey, “Dadaloğlu”, TDEA, II, 177; Tahir Kutsi, Dadaloğlu, 1974, İst.; Ali Rıza Yalman [Yalkın], Cenupta Türkmen Oymakları (haz. Sabahat Emir), 1977, Ank., II, 53-75; Saim Sakaoğlu, Dadaloğlu, 1986, Ank.; Saim Sakaoğlu – Ali Berat Alptekin, Dadaloğlu Bibliyografyası, 1988, Ank.; Cengiz Orhonlu, Osmanlı İmparatorluğunda Aşiretlerin İskânı, 1987, İst. 73-74, 78, 79, 96, 114-117.

http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=868