SEMAVİ EYİCE

 

(9 Aralık 1922, Kadıköy/İstanbul – 28 Mayıs 2018, İstanbul)

 

Türkiye'nin ilk "Bizans sanat tarihi" uzmanı, akademisyen ve sanat tarihi profesörü. Amasra’nın köklü ailelerinden Eyiceoğulları'na mensup deniz subayı Mehmet Kamil Bey ile Hatice Hanım'ın oğlu. İlk ve orta öğrenimini Kadıköy Saint Louis ve Saint Joseph Fransız okullarında tamamladı. 1943’te Galatasaray Lisesi’ni bitirdi. Alman arkeolog ve İstanbul tarihi uzmanı Alfons Maria Schneider'in davetiyle 1944'te Göttingen'e giderek, Bizans sanatı ve arkeolojisi üzerine çalıştı. 2. Dünya Savaşı sürerken Viyana ve Berlin üniversitelerinde Bizans tarihi okuyan Eyice, Berlin'in işgali gündeme gelince öğrenimini yarım bırakıp Türkiye'ye döndü. Eyice, dönemin politik şartları nedeniyle Danimarka üzerinden Türkiye'ye gelmeye çalışırken bir süre cezaevinde kaldı. 1948’de İÜEF’nden “İstanbul Minareleri” konulu teziyle mezun oldu. Bizans sanatı tarihçisi Prof. Dr. Philipp Schweinfurth'un da asistanlığını yapan Eyice, Edebiyat Fakültesi'nde her yıl konferans şeklinde dersler veren Prof. A. Gabriel'in bu derslerini Fransızca'dan, Schweinfurth ve Kurt Erdmann'ın derslerini ise Almancadan Türkçeye çevirdi. Mezuniyetin ardından Bizans Kürsüsünde asistanlık yapan Eyice, 1950-53 arasında Ord. Prof. Dr. Arif Müfid Mansel'in danışmanlığında Side kazılarına katıldı. Aynı fakültenin Sanat Tarihi Kürsüsü’nde “Side’nin Bizans Dönemine Ait Yapıları” başlıklı teziyle doktorasını (danışman: Ord. Prof. Arif Müfid Mansel, 1952) tamamladı. “İstanbul’da Son Devir Bizans Mimarisi” başlıklı çalışmasıyla doçent (1955), “İlk Osmanlı Devrinin Dini-İçtimai Bir Müessesesi: Zâviyeler” başlıklı çalışmasıyla profesör unvanı (1964) aldı.

1948’de Prof. Ernst Diez’in asistanı olarak intisap ettiği İÜEF Arkeoloji ve Sanat Tarihi Bölümü Başkanlığı’ndan 1990’da emekli oldu. Bu fakültede öğretim üyeliğinin yanı sıra 1963-90 arasında Bizans Sanatı Tarihi Kürsüsü’nün idareciliğini de yaptı. Hacettepe (1972-74), Bochum (1974), Sorbonne, Genève (1976) üniversitelerinde ve Collége de France’ta (1976) misafir öğretim üyesi olarak dersler verdi. Mimar Sinan Üniversitesi’nde lisans ve Marmara Üni. İlâhiyat Fak. İslâm Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı’nda (2007-08) yüksek lisans dersleri verdi. Brüksel, Münih, Mainz, Münster, Berlin, Roma, Ravenna, Venedik, Ohri, Bükreş, Selânik, Belgrad ve Washington’da konferans ve kongrelerde tebliğler sundu.

Eyice'nin ilk yazısı Reşad Ekrem Koçu'nun çıkardığı İstanbul Ansiklopedisinde 1949'da yayımlandı. Fatih'in Çarşamba semtindeki Hirami Ahmet Paşa Mescidi hakkındaki bu makalenin ardından pek çok maddeyle ansiklopediye katkıda bulundu. Başlangıcından itibaren TDV İslâm Ansiklopedisi çalışmalarına önemli katkılar sundu; Ansiklopedi İnceleme Kurulu ve Ansiklopedi İlim Kurulu üyeliklerinde bulundu (1989-2000). Müellif-redaktör ve İslâm Sanatları (Mimari) İlim Kurulu üyesi olarak ansiklopedi mutfağında bizzat hizmet verdi; telif ettiği 440 madde veya madde bölümü ile en çok maddesi olan yazarlar listesinde en üst sıraya yerleşti, bir çok maddenin ilmî redaksiyonunu yaptı. İstanbul’da yaşadı; evli ve iki çocuk babasıydı.

28 Mayıs 2018'de tedavi gördüğü Maltepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Eğitim ve Araştırma Hastanesi'nde organ yetmezliği nedeniyle 95 yaşında öldü. Cenazesi 30 Mayıs 2018'de Fatih Camii'nde kılınan cenaze namazının ardından Fatih Camii haziresinde Prof. Dr. Halil İnalcık'ın yanına defnedildi.

Eski Eserler Encümeni (1956-96), Türk Tıp Tarihi Enstitüsü (1957), Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu (1958-98), Anıtlar Kurulu (1958-96), Türk Tarih Kurumu (1968-83), Belçika Krallık Akademisi, Amerikan Arkeoloji Enstitüsü, Alman Arkeoloji Kurumu üyeliği ve Atatürk Kültür Merkezi şeref üyeliği (2015) bulunmaktadır.

İlmî ve akademik çalışmalarında medeniyet ve sanat tarihi genel başlığı altında Bizans sanatı ve tarihi; İstanbul tarihi; Türk medeniyeti, mimarisi ve sanatı; Osmanlı coğrafyasındaki Türk eserleri alanlarında yoğunlaştı.

Ödül: 1997 Türkiye Bilimsel Araştırmalar Kurumu Hizmet Ödülü, 1998 Fransa Hükümeti tarafından verilen Légion d’Honneur Nişanı, 2009 Atatürk Kültür Merkezi Hizmet Ödülü, Türkiye Sinema ve Audiovisuel Kültür Vakfı tarafından verilen 2009 Avrupa Kültürleri İstanbul Buluşması temalı onur ödülü, 2011 Cumhurbaşkanlığı Kültür ve Sanat Büyük Ödülü, 2012 Edebiyat, Sanat ve Kültür Araştırmaları Derneği Özel Ödülü (ESKADER) ve TDV İslâm Ansiklopdisi’ne katkıları sebebiyle T.C. Diyanet İşleri Başkanlığı’nın 2014 “Yüzyılın İslâm Kültür Hizmeti Onur ve Hizmet Ödülleri” kapsamında hizmet ödülüne değer görüldü.

Hakkında Yazılan Kitaplar: *Prof. Dr. Mahmut Şakiroğlu, Prof. Dr. Semavi Eyice Bibliyografyası, Ank.: Turhan Ktb., 1991 *Sema Doğan-Yasemin Akçaoğlu, Semavi Eyice Kaynakçası -86 Yıla Armağan-, İst.: Kitap, 2009 *Yasemin Akçaoğlu, Türk Sanatı ve Tarihine Katkılarıyla Semavi Eyice', Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İst.: 2005.

Yapıtları: *İstanbul Minareleri, 1948 *Demirciler ve Fatih Darüşşifası Mescidleri Hakkında Yeni Bazı Notlar, 1954 *Istanbul Petit Guide à Travers les Monumens Byzantins et Turcs, İst.: 1955 *Üstad Efdaleddin Tekiner, 1958 *Bursa ve Çevresinde Türk Sanatı, İst.: Turing, 1962 *Son Devir Bizans Mimarisi: İstanbul’da Palaiologos’lar Devri, İst.: 1963 *Küçük Amasra Tarihi ve Eski Eserler Kılavuzu, Ank.: 1965 *Galata ve Kulesi, İst.: Turing, 1969 *Malazgirt Savaşını Kaybeden IV. Romanos Diogenes (1068-1071), Ank.: TTK, 1971 *Karadağ (Binbirkilise) ve Karaman Çevresinde Arkeolojik İncelemeler, İst.: 1971 *Bizans Devrinde Boğaziçi, İst.: İÜEF, 1976 *Son Devir Bizans Mimarisi, İst.: Turing, 1980 *Tarih İçinde İstanbul ve Şehrin Gelişmesi, 1980 *Ayasofya I, II, İst.: YKY, 1984 *Topkapı Sarayı (Ersin Alok ile), Epoch, 1985 *Ayasofya III, İst.: YKY, 1986 *Atatürk ve Pietro Canonica, İst.: Eren, 1986 *İznik (Nicea) Tarihçesi ve Eski Eserleri, İst.: Sanat Tarihi Araştırmaları Dergisi, 1991 *Ortaköy, İst.: Dragon, 1991 *İstanbul: City of Domes, İst.: 1992 *Kariye Mosque Chuch of Chora Manastery, İst.: 1997 *Tarih Boyunca İstanbul, İst.: Etkileşim, 2006 *Eski İstanbul’dan Notlar, İst.: Küre, 2006 *Mimar Sinan’ın Gurbette Kiliseye Çevrilen Eseri Bosnalı Sofu Mehmed Paşa Camii (Ayşenur Erdoğan ile) İst.: Yeditepe, 2017 *Yabancıların Gözüyle Bizans İstanbul’u, İst.: Yeditepe, 2017 *Bir Zamanlar Kağıthane (Ayşenur Erdoğan ile), İst.: Kağıthane Belediyesi, 2018.

Söyleşi: *Semavi Eyice Kitabı: İstanbul’un Yaşayan Efsanesi, (söyleşi: Selim Efe Erdem), İst.: Timaş, 2014

Katkıda Bulunduğu Kitaplar: *Yazarların İstanbul’u (der. Neşe Mesutoğlu) İst.: Pozitif, 2023

Kaynaklar: Sevinç Altuntaş, “İstanbul’a Adanmış Bir Ömür: Semavi Eyice”, Star Kitap, S. 73, 7 Kasım 2014, 36; Oktay Aras, Galatasaray Liseli Yazarlar ve Kitaplar, c. 3, İst.: 2010, 896-897; İslam Ansiklopedisi, erişim tarihi: 14 Mart 2023

Hazırlayan: Şükrü Kırkağaç