ADNAN ÖZYALÇINER

(18 Şubat 1934, İstanbul -)

Öykücü. A. Ç., Adnan Çelik, İbrahim Seferzadeler ve James Sullivan imzalarını da kullandı. Asıl soyadı Çelik. Ayşe Hanım ile dokuma işçisi Ahmet Nuri Özyalçıner’in oğludur. Evrensel Basım Yayın tarafından yayımlanan toplu öykülerinin üçüncü kitabı olan “Cambazlar Savaşı Yitirdi – Sağanak”ın girişinde yer alan “Gizli Yaşam Öykümden” başlıklı yazıda yazar doğum tarihi ve soyadı konusunu şu şekilde açıklıyor: “Geçenlerde bir ansiklopediden telefon ettiler. “Yalnızca doğum yılınızı yazmışsınız bize” dediler. “Doğum tarihinizin gününü, ayını da söyler misiniz?” söyledim./…/ Ansiklopedicilere doğum tarihini şıp diye söyleyemedim. Çünkü ben de net olarak bilmiyordum.Nüfus cüzdanımı çıkarıp baktım. 18.2.1934 yazıyor. Ama doğrusu bu da değildi. Annnemle babamın bana söylediklerine, 80 yaşın üstündeki halamın da tanıklığına göre, karlı bir yılbaşı gecesi saat 12’de doğmuşum ben. Annemle babam doğum saatimi elifi elifine saptayamayacaklarına göre 12’ye bir kala ya da 12’yi bir geçe doğmuşumdur. 12’ye bir kala doğmuşsam doğum tarihim 31 Aralık 1933, 12’yi bir geçe doğmuşsam 1 Ocak 1934 olması gerekiyor./…/Çelik soyadımı 1953 yılında mahkeme kararı ile verdiler. Halam Samiye Çelik’le eniştem Nuri Çelik’in manevi evlatları olarak onların nüfusuna kaydedildiğim için bu değişiklik yapıldı.  Doğma büyüme İstanbullu olmakla birlikte Boşnak kökenli bir aileden gelmektedir. İlkokulu bitirmeden bir yıl önce babasını kaybetti, savaş yıllarına denk gelen çocukluk ve ilk gençlik yılları maddi sıkıntılar içinde geçti. 1947’de Kâğıthane 3. Pansiyonlu İlkokulu’nu, 1950’de Eyüp Ortaokulu’nu ve 1955’te İstanbul Erkek Lisesi’ni bitirdi. 1960’ta İÜ Edebiyat Fak. Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü’ndeki öğrenimini yarım bıraktı. İstanbul’un çeşitli semtlerinde eczacı çıraklığı (1948), manavlık (1951-54), dokuma atölyesinde kâtiplik (1955), dergi ve kitap dağıtıcılığı gibi işlerde çalıştı. 1964’te Sivas ve Bitlis’te yedek subay öğretmen olarak askerlik görevini yaptı. Kim dergisi ve Varlık Yayınları’nda başladığı düzeltmenlik işini Cumhuriyet gazetesinde sürdürdü (1959-81). “Sabah Ajansı” başlıklı yazısının yayımlandığı Yeni a dergisi toplatıldı (27. sayı, Haziran 1974), kendisi de komünizm propagandası yaptığı iddiasıyla ağır ceza mahkemesinde yargılandı ve aklandı. Türkiye Yazarlar Sendikası’nın kuruluşuna katıldı (1974); 15 yıl sendikanın genel sekreterliğinde bulundu. 1980’deki askeri darbeden sonra TYS sorumlusu olarak sendikayı illegal örgüte dönüştürmek suçlamasıyla yargılandı ve aklandı (1983). Kemal Özer ve Edip Özyörük’le birlikte aylık edebiyat dergisi a’yı (29 sayı, 15 Ocak 1956-Haziran 1960) çıkardı, bu dergide Onat Kutlar, Erdal Öz, Kemal Özer, Demir Özlü gibi isimlerle birlikte yazılarını yayımladı. Askerlik dönüşü Mehmet Seyda’yla birlikte James Sullivan imzasıyla bir polis romanı yazdı ve yayımladı. 1970'li yıllarda kaleme aldığı Buruk Acı ve Buğulu Gözler adlı romanları ile Dönüş adlı öyküsü Türkân Şoray imzasıyla yayımlandı, daha sonra sinemaya uyarlandı. Daha sonra Ferit Öngören ve Refik Durbaş’ın çıkardığı ve a dergisinin devamı niteliğindeki Yeni a (27 sayı, Nisan 1972-Haziran 1974) dergisinin son beş sayısını yönetti. Yazarlar ve Çevirmenler Yayın ve Üretim Kooperatifi’nin (YAZKO) yöneticiliğini ve ikinci başkanlığını yaptı. Yazko Edebiyat (1980-84) ve Yazko Çeviri (1981-83) ve Gösteri (1984-86) dergilerinin yazı işleri sorumluluğunu üstlendi. Daha sonra Hürriyet Vakfı Yayınları basın sorumlusu oldu (1986-88), Simavi Yayınları’nda çalıştı. Radyo ve televizyon programları da hazırladı; 1995’te Radyo Umut’ta “Öykü Defteri” adlı programı hazırlayıp sundu; 1998’de TRT-2’deki “Ateşi Çalmak” programının “Emeğin Haritası” bölümünü hazırladı. Sennur Sezer ile birlikte “Kızlar Sınıfı” ve “Seyyar Kâmil” adlı televizyon yapımlarının senaryolarını yazdı. Öyküleri Almanca, Fransızca ve Bulgarca yayımlanan antolojilerde yer aldı. TYS, PEN Yazarlar Derneği, Edebiyatçılar Derneği, Dil Derneği, Nâzım Hikmet Vakfı Danışma Kurulu ve Türkiye Gazeteciler Cemiyeti üyesi. İstanbul’da yaşıyor; şair Sennur Sezer’le 3 Ağustos 1967’de evlendi; 18 Ekim 1969’da kızları Ayşe Bengi ve 23 Nisan 1972’de oğulları Ahmet Emre dünyaya geldi. Eşi Sennur Sezer’i 7 Ekim 2015’de yitirdi.

İlk öyküsü “Bir Yılbaşı Gecesi” 1953’te, lisedeyken Ahmet Tirali ile birlikte tek sayı çıkardıkları Demet dergisinde yayımlandı. Özyalçner’in belirttiğine göre ilk öyküsü ilkokul sınıf dergilerinden birinde daha önce yayımlanan “Fedakar Arkadaş” adlı öyküsüdür. A. Ç. rumuzu ya da imzasız olarak Yeni a dergisinde; İbrahim Seferzadeler imzalı Tanju Cılızoğlu’nun çıkardığı 13 dergisinde “Kenar Mahalleden Notlar” başlığıyla öyküler yayımladı. İlk öykülerinde İstanbul’un kenar mahallelerinde yaşayan yoksul insanların günlük yaşamlarını ayrıntılarına inerek ve ruhsal çözümlemelere ağırlık vererek anlattı. 1950 kuşağı öykücüleri arasında, bireyin çevresiyle ve eşyayla olan ilişkilerindeki çelişkileri varoluşçu ve gerçeküstücü bir yöntemle dile getirdi. Kent insanının yalnızlık, bunaltı ve yabancılaşma gibi sorunlarını, daha çok “durum”ları öne çıkararak, uzun cümlelerle ele aldı; soyutlama ve betimlemede gösterdiği ustalıkla dikkati çekti. İlk iki kitabı Panayır ve Sur, Sennur Sezer’e göre, “insan-eşya, yöneten-yönetilen, düzen-özgürlük çelişkilerinin genel ve özel anlatımları” niteliğindedir. Düş, simge ve alegori bu dönem öykülerinin başlıca öğeleri oldu; yer yer gerçeküstücü ve fantastik anlatımdan da yararlandı. Geleneksel öykü tekniğinin dışında, kendine özgü bir anlatı evreni kurdu. A. Özyalçıner bu iki kitabının birlikte yeni basımına yazdığı önsözde “Tükenmeyen Panayır” şöyle dedi: “Öykülerimdeki uzun cümleleri, çağrışımlarla geçmiş, şimdiki ve gelecek zamanı iç içe anlatmaya çalışmamı, kişilerimi derinlemesine ve düşünsel bir planda ortaya koymak isteyişimi o zamanların moda akımı İkinci Yeni’nin öyküdeki uzantısı sayanlar oldu. Bu yanlıştı. Çünkü İkinci Yeni daha çok, cümle ve kelime deformasyonlarına dayanıyordu. Rastlantısallığa bağlı bir tür anlamsızlığı savunuyordu. Öyküde bunların hiçbiri geçerli olamazdı.” Yağma adlı kitabıyla birlikte, bireyselden toplumsala yöneldi. 1970’li yılların ürünlerinde orta ve alt sınıftan insanları en belirgin nitelikleriyle kişileştirdiği görüldü. Çeşitli toplumsal sorunları ele alan bu dönem öykülerinde, toplumsal yaşamdaki eşitsizlikleri, sınıfsal çelişkileri eleştirel bir dille işledi. Atilla Özkırımlı’nın değerlendirmesiyle, “Genellikle bireyin başkaldırısından, bunalımından, uyumsuzluğundan yola çıktığı öykülerini toplumcu görüşün egemen olduğu ve toplumsal çelişkileri işlediği, öz ve biçim uyumunu sağlamaya çalıştığı yapıtları izledi.”

Öykü, yazı ve söyleşileri a, Adam Öykü, Cumhuriyet Kitap, Değişim, Dünyanın Öyküsü, Evrensel Kültür, Gösteri, Halkın Dostları, Hayâl, Hece, Hece Öykü, İnsancıl, Kitap-lık, Mavi, Onüç, Papirüs, Seçilmiş Hikâyeler, Sosyal Adalet, Türk Dili, Varlık, Yazko Edebiyat, Yankı, Yeditepe, Yelken, Yeni a, Yeni Dergi, Yeni Şafak Kitap, Yeni Ufuklar gibi dergi, gazete ve eklerinde yayımlandı. Öyküleri toplu olarak Can Yayınları, Evrensel ve Manos Kitap tarafından yayımlandı. Öyküleri Almanca, Fransızca ve Bulgarca yayımlanan antolojilerde yer aldı.

Öykücü kimliği ile ön plana çıkan yazar edebiyatın hemen bütün türlerinde eserler verdi. Rüknettin Resuloğlu’nun yönettiği Yelken dergisinde bir şiiri yayımlanan Özyalçıner, Akşam gazetesinin sanat sayfasında Adnan Çelik imzasıyla da bir şiir yayımladı. 26.11.1966 ile 31.8.1969 tarihleri arasında “Sennur’a Dizeler” adlı yirmi şiirlik bir kitapçık oluşturarak Sennur Sezer’e armağan etti. Ayrıca Sennur Sezer’le birlikte fotoroman senaryoları, film öyküleri ve radyo piyesleri yazdı. Yazar, 1997’de IV. Murat ve Mirgün Bahçeleri adlı tek romanını yayımladı. Tarihî bir roman olan bu kitabın adı daha sonraki baskılarında Güç ve Güzellik, IV. Murat'ın Olağandışı Yaşamı olarak değiştirildi.

Eşi, Sennur Sezer'le birlikte araştırma, inceleme, derleme ve antoloji türlerinde de kitaplar yayımladı.

Ödül: Sur adlı kitabıyla 1964 Sait Faik Hikâye Armağanı’nı; Yağma adlı kitabıyla 1972 TDK Hikâye Ödülü’nü; Gözleri Bağlı Adam adlı kitabıyla 1978 Sait Faik Hikâye Armağanı’nı (ödülü Selçuk Baran ile paylaştı); “Çamlıca” röportaj-öyküsüyle 1980 Çağdaş Gazeteciler Derneği Yılın Başarılı Gazetecisi Ödülü’nü; Keloğlan ile Köse ile 1990 Sıtkı Dost Çocuk Edebiyatı Ödülü’nü (birincilik); Cambazlar Savaşı Yitirdi adlı kitabıyla 1991 Haldun Taner Öykü Ödülü’nü (ödülü Nurten Ay ile paylaştı); “Babıâli Ölüyor mu?” ile 1993 Türkiye Gazeteciler Cemiyeti Türkiye Gazetecilik Başarı Ödülü’nü aldı. 2018’de Muratpaşa Belediyesi tarafından düzenlenen 3. Antalya Edebiyat Günleri çerçevesinde Onur Ödülü aldı. 2-10 Kasım 2019 tarihleri arasında düzenlenen TÜYAP 38. Uluslararası İstanbul Kitap Fuarının Onur Yazarı seçildi.  

Hakkında Hazırlanan Tezler: Melih Erzen, “Sur Kapılarında-Adnan Özyalçıner’in Öyküleri”; Mehmet Ali Arıcı, “Adnan Özyalçıner’in Öykücülüğü”, yüksek lisans tezi, 2014, Gaziantep Üniversitesi, Gaziantep; Ahmet Reha Kantar, “Bir Çocuk Edebiyatçısı Olarak Adnan Özyalçıner”, yüksek lisans tezi, 2015, Erzincan Üniversitesi, Erzincan.

Hakkında Hazırlanan Özel Sayı ve Dosyalar: Edebiyatın Emeği-İstanbul Kitap Fuarı zyalçıner, Yeni E, S. 37, Kasım 2019.

Yapıtları: Öykü: Panayır, 1960, a Dergisi, İst.; Sur, 1963, Sürek, İst.; Yağma, 1971, Yücel, İst.; Yıkım Günleri, 1972, Bilgi, Ank.; Gözleri Bağlı Adam, 1977, Milliyet, İst.; Cambazlar Savaşı Yitirdi, 1991, Can, İst.; Alaycı Öyküler, 1991, Can, İst.; Taş, seçme öyküler, 1992, Gendaş, İst.; Sağanak, 1993, Can, İst.; Panayır/Sur, 1996, YKY, İst.; Ayak İzleri, 2000, Evrensel, İst.; Yazdan Kalma Bir Gün: İstanbul Öyküleri, 1999, Doğan Kitap, İst.; Toplu Öyküler 1: Panayır-Sur, 2001, Evrensel, İst.; Toplu Öyküler 2: Gözleri Bağlı Adam-Yağma, 2001, Evrensel, İst.; Toplu Öyküler 3: Cambazlar Savaşı Yitirdi-Sağanak, 2001, Evrensel, İst.; Toplu Öyküler 4: Alaycı Öyküler-Aradakiler, 2001, Evrensel, İst.; Gökyüzünde Ayaklanma, Seçmeler, 2003, Dünya, İst.; İç, A. Solakoğlu’yla, 2008, Daktylos, İst.; Ayak İzleri, 2008, Evrensel, İst.; Alandaki Park, 2014, Evrensel, İst.; Torik Akını, 2017, Manos, İst.

Roman: IV. Murat ve Mirgün Bahçeleri, 1997, Milliyet, İst. (sonraki baskıları Güç ve Güzellik IV. Murat'ın Olağandışı Yaşamı adıyla yayımlandı)

Çocuk Kitabı: Kırmızı Çini Kâse, 1976, Cem, İst.; Garip Nasıl Okuyacak, 1977, Köyün Çocuğu, İst.: Ölümsüzleşen Bahçe, 1980, Cem, İst.; Sabır Taşı Çatladı, 1980, Cem, İst.; Kırmızı Çini Kâse, 1981, Cem, İst.; Anıtların Öyküleri, 1981, ABeCe, İst.; Devlet Kuşu, 1988, Bilgi Başarı, İst.; Keloğlan ile Köse, Sennur Sezer’le, 1989, Özer, İst.; Anadolu’dan Öyküler, Sennur Sezer’le; 1989, Ümit, Ank.; Tarihten Öyküler, 1995, Ümit, Ank.; Keloğlandan Masallar, 5 kitap, 1994, Özer, İst.; Gökkuşağı Masalları, 10 kitap, 1999, ATP, İst.; Masal Evi /7 Masalcı 365 Masal, 2004, Büyülü Fener, İst.; Seçme Türk Masalları, 2008, Büyülü Fener, İst.; Keloğlan Bir Gün, 2008, Büyülü Fener, İst.; Toparlak, 2012, Evrensel, İst.; Ninemle Masal Okuyorum-Masal Evinden En Güzel Masallar, Sennur Sezer'le, 2012, Alfa, İst.; Annemle Masal-Okuyorum Masal Evinden En Güzel Masallar, Sennur Sezer'le, 2012, Alfa, İst.; Masal Okuyorum-Masal Evinden En Güzel Masallar, Sennur Sezer'le, 2012, Alfa, İst.; Uzayda Yaz Tatili, 2014, Evrensel, İst.; Çürük Ceviz ve Küçük Karınca, 2015, Evrensel, İst.; Hükümdarların Kılıcı Seyfimülük, 2015, Doğan Egmont, İst.; Topal Karıncayla Çürük Ceviz - The Crippled Ant and The Rotten Walnut, Türkçe/İngilizce, ?, Heyamola, İst.; Büyük Önder Atatürk’ten Çocuklara Öyküler, 2018, Büyülü Fener, İst.  

Deneme: Tarihin Işıldağı, 1998, İnsancıl, İst.; Kalabalıktan Birileri, 2017, Manos, İst.

İnceleme-Araştırma: İstanbul’un Taşı Toprağı Altın (Eski İstanbul Yaşayışı ve Folkloru), Sennur Sezer’le, 1995, Altın Kitaplar, İst.; Üç Dinin Buluştuğu Kent: İstanbul, Sennur Sezer’le, 1998, İnkılâp Kitabevi, İst.; Edebiyatın Kırk Ayaklı Karıncası: Asım Bezirci Kitabı, 2009, Evrensel, İst.; Gidelim Kâğıthane’ye, Sennur Sezer’le, 2011, Evrensel, İst.; Öyküleriyle İstanbul Anıtları- 1, Sennur Sezer’le, 2011, Evrensel, İst.; Öyküleriyle İstanbul Anıtları- 2, Sennur Sezer’le, 2011, Evrensel, İst.; Yok Olan İstanbul, 2016, Evrensel, İst.; Bir Zamanların İstanbul’u, Sennur Sezer’le, Kor, İst.; Sabahattin Ali Nasıl Yazar Oldu?, 2019, Vapur, İst.

Anı: Karagümrüklü Yıllar, 2009, Heyamola, İst.; Hep Seninle-Sennur’la Konuşmalar, 2019.

Mektup: Erdal Öz-Kemal Özer Arkadaş Mektupları, 2019, Can, İst.

Derleme: Ekmek Kavgası: Emek Öyküleri 1, Sennur Sezer’le, 1998, Evrensel, İst.; Grev Bildirisi: Emek Öyküleri 2, Sennur Sezer’le, 1998, Evrensel, İst.; Emek Öyküleri 3-Motorize Köleler, Sennur Sezer’le, 1999, Evrensel, İst.; Emek Öyküleri 4-Dokumacının Ölümü, 1999, Evrensel, İst.; Kapitalin Aydınlığında Alaattin Bilgi, 2002, Evrensel, İst.; Seyahatnameden Seçmeler, 2006, Serhat, İst.; Edebiyatın Ağır İşçisi Cevdet Kudret, 2007, Evrensel,İst.; Aşık Garip ve Şahsenem, 2007, Merkez, İst.; Benim İstanbul'um 15 Yazar 1 Çizer, 2010, Evrensel, İst.;   

Çeviri: İvo Andriç, Irgat Siman,  İlhami Emin ile, 1976, Cem, İst.

Katkıda Bulunduğu Kitaplar: İsyankâr Neşe-Sevgi Soysal Kitabı, Yay. Haz. İpek Şahbenderoğlu, Seval Şahin, 2015, İletişim, İst. (“Yaşama Tutunmak” adlı yazısıyla).

Hakkında Hazırlanan Kitaplar: Öykücülüğümüzün 45 Yıllık Çınarı, ortak kitap, 1999, Evrensel, İst.; Melih Erzen, Sur Kapılarında-Adnan Özyalçıner’in Öyküleri, 2016, Çizgi Kitabeci, Konya; Adnan Özyalçıner Mahallem İstanbul, Haz. Faruk Şüyun, 2019, TÜYAP, İst.

Kaynaklar: Necatigil, İsimler, 305; Özkırımlı, TEA, IV, 970; “Özyalçıner, Adnan”, TDEA, VII, 225; Kurdakul, Sözlük, 501-502; Karaalioğlu, 448; Önertoy, 300-301; Sennur Sezer, “‘Panayır’ ile ‘Sur’un Kuşattığı Yazar”, Cumhuriyet Kitap, S. 323, 25 Nisan 1996; Erdal Doğan, “İki Kitap, İki Farklı Tema”, Cumhuriyet Kitap, S. 323, 25 Nisan 1996; Murat Yalçın, “Panayır/Sur”, Varlık, Nisan 1996; Öykücülüğümüzün 45 Yıllık Çınarı: Adnan Özyalçıner, İst., 1999; Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi, VIII, 4372; Kim Kimdir, 577; Necip Tosun, Öykümüzün Kırk Kapısı, “Adnan Özyalçıner-Emek Öyküleri”, 2018, Dedalus, İst., 273-281; Gamze Akdemir, “1950 Kuşağı, Bir Başkaldırı Kuşağıdır”, söyleşi, Cumhuriyet Kitap, 31 Ekim 2019, 48, 50; C. Hakkı Zariç, “Kenar Mahalle’nin Onur Yazarı”, söyleşi, Yeni e, S. 37, Kasım 2019.

*12 Kasım 2019 tarihinde güncellendi.