ARİF DAMAR

(23 Temmuz 1925 Karainebeyli köyü/Gelibolu/Çanakkale - 20 Ekim 2010, İstanbul) 

Şair. Tam adı Arif İbrahim Damar. Arif Hüsnü (Gün, 1941), Arif Barikat (İnsan, 1943; Yeni Ses, 1943; Ant, 1945; Gün, 1945; Yığın, 1946; Yeryüzü, 1951) ve Ece Ovalı (Ulus, 1959) imzalarını kullandı. Mükerrem Hanım ile köy imamı ve öğretmeni Hüseyin Hüsnü’nün oğlu. Çanakkale Cumhuriyet İlkokulu’ndan (1937) sonra Edirne’de başladığı ortaokulu İstanbul Yenikapı Ortaokulu’nda (1941) bitirdi. İstanbul Erkek Lisesi’nde iki yıl okuduktan sonra uzaklaştırıldı (1943). 1944 yılında taşındığı Ankara'da 1950 yılına kadar yaşadı. 1944-47 yılları arasında Ankara’da Atatürk Orman Çiftliği’nde memurluk yaptı. Askerliğini Erzurum ve Zara’daki sürgün alayında yaptı (1947-50). yaptıktan sonra İstanbul'a döndü, 1950'de Mahmutpaşa’da işportacılık ve 1954-68 yılları arasında bir şirkette muhasebe memurluğu yaptı. 1946’da Türkiye Sosyalist Emekçi ve Köylü Partisi’ne, 1947’de Türkiye Gençler Derneği’ne üye oldu. 15 Kasım 1951’de yayımlanan "Dayanılmaz" adlı şiirinin ardından 5 Aralık 1951’de Türkiye Komünist Partisi üyesi olduğu suçlamasıyla tutuklandı; soruşturmanın sürdüğü iki yıl boyunca cezaevinde kaldıktan sonra kanıt yetersizliğinden aklandı (1954). Bu dönem şiirlerini 1956 yılında "Günden Güne" adlı kitabında topladı. Kitap 1957'de toplatıldı ve açılan davada suçsuz bulundu. 1967'de Türk Solu’nda çıkan “Che” adlı şiiri ve 1983'te Sakarya gazetesinin Seslerin Ayak Sesleri kitabından alarak yayımladığı “Vietnam” adlı şiiri nedeniyle hakkında yedi buçuk yıl ağır hapis istemiyle açılan davalar aklanmayla sonuçlandı. Yayınevinde yasak yayın bulundurduğu gerekçesiyle 1982'de üç ay hapis cezasına çarptırıldı, Bozcaada tutukevi'nde yattı. 1984'te kitabevini kapatıp kendini bütünüyle yazılarına verdi. 1985'te Melih Cevdet Anday ile ortak imza attığı "Yağmurlu Sokak" adlı romanı yayımladı. İki yazar tarafından yazılan bu kitap 1959 yılında Murat Tek takma adıyla Tercüman gazetesinde tefrika edildi. En son Cumhuriyet gazetesinde 'Ayın şairi' bölümünü hazırlıyordu.

Suadiye’de Yeryüzü Kitabevi’ni kurdu ve yönetti (1969-84). Ankara’da Ant (1945, 10 sayı) ve İstanbul’da Yeryüzü (1951-52, 11 sayı) dergilerinin yazı kurullarında, 1963-66 yıllarında Türkiye Edebiyatçılar Birliği’nin yönetim kurulu üyeliğinde bulundu. TYS, PEN Yazarlar Derneği ve Edebiyatçılar Derneği (onur) üyesi. İstanbul’da yaşadı; evli, bir çocuk babasıydı. 

20 Ekim 2010 tarihinde kaldırılmış olduğu Göztepe Eğitim ve Araştırma Hastanesinde öldü.

Şiir yazmaya orta birinci sınıf öğrencisi iken başladı. İlk şiiri “Edirne’de Akşam” 1940’ta Yeni İnsanlık dergisinde çıktı. Şiir, öykü, yazı ve kendisiyle yapılan söyleşileri; Adam Sanat, Ant, Büyük Gazete, Cumhuriyet, Cumhuriyet Kitap, Demokrasi, Demokrat, Dost, Düşün, E, Emekçi, Gösteri, Gün, Güney, Hayâl, Hürriyet Gösteri, 2000'e Doğru, İnsan, Milliyet Sanat, Nesin Vakfı Yıllığı, Papirüs, Pazar Postası, Politika, Şiir Atı, Tanin, Tercüman, Türk Solu, Türkiye Yazıları, Ulus, Varlık, Vatan, Yarın, Yasakmeyve, Yazko Edebiyat, Yeditepe, Yelken, Yeni Düşün, Yeni İnsanlık, Yeni Ses, Yeni Tarih, Yeni Ufuklar, Yeryüzü, Yığın, Yön vb.  dergi, gazete ve eklerinde yayımlandı.

1940 kuşağı şairleri arasında “insan gerçeğini derinden kavramayı amaçlayan, şiirselliği ve şiir estetiğini de gözeten şiirleriyle tanındı. Kısa şiirlerinde kimi zaman bir görüntü ustası, kimi zaman bir özdeyişçi kimliğindedir. Gitgide yalın bir anlatıma kaymıştır” (Özkırımlı). İlk şiirleri “yerleşik, durmuş oturmuş, savaş aleyhtarı, anti-faşist, halkçı, insancıl özü belirlenmiş şiirlerdir” (Demir Özlü), 1956’dan sonraki şiirlerinde ise “yeni dil ve söyleyiş olanakları aradı. Yüksek sesle okunacak coşkun söyleyişler yerine öz yönünden toplumsallığı yitirmeyen, değişik duyarlıklara açılan temiz, etkili, kendine özgü buluşlara ve imge gücüne dayanan bir şiir kurmayı başardı” (Kurdakul). Onu kendi kuşağından ayıran en belirgin özelliği Garip, İkinci Yeni ve gerçeküstücülüğe açık olması, biçim ve dil araştırmalarını elden bırakmadan kendi bireysel gerçeğini aramaya yönelmesidir. İlhan Berk, Ölüm Yok ki’ye yazdığı önsözü “Sen ey ‘soğuk demirci’si şiirin!” diye bitirmiştir. 

"Arif Damar şiiri meydanlarda okunacak gür sesli şiirlerden değil. Sessiz, karşıdakinin vicdanına yönelik yumuşak sesi onu toplumcu şairlerden ayıran bir diğer yanı. Sessiz ancak etkili. Heyecana, coşkuya olanak tanımayan, yüreğe dokunmayan ince duyarlıktan uzak şiiri için vicdana yönelen bir ses demem de bundan. Ses veren değil sesini toplamaya çalışan dememin nedeni de aynı. Karşıdakinin kaygılarının ötesinde, onunla fısıltılı bir sohbete girmişcesine, sesini isteyen bir şiir kısaca." (Metin Cengiz)

Uzun öyküleri “Sarhoş Kâğıt” 1959’da Büyük Gazete’de, “Yanlış Yorum” 1961’de Vatan gazetesinde çıktı. Melih Cevdet Anday’la birlikte yazdığı “Yağmurlu Sokak” adlı roman 1959’da Tercüman gazetesinde tefrika edildi. Birçok şiiri Ö. Özgeç, V. Özerdemli ve S. Özsan tarafından bestelendi. Kendi sesinden şiirlerini “Eski Yağmurları Dinliyordum” kasetinde topladı (1987). 

Ödül: İstanbul Bulutu ile 1959 Yeditepe Şiir Ödülü'nü (Cemal Süreya ile paylaştı); 1994 Salihli Dionysios Şiir Ödülü'nü; 1996 Edebiyatçılar Derneği Onur Ödülü'nü (altın madalya); Bir Gökkuşağı İnerse Nasıl ile 2008 Sedat Simavi Ödülü'nü aldı. 

Yapıtları: Şiir: *Günden Güne, İst.: İstanbul Mtb., 1956 *İstanbul Bulutu, İst.: İstanbul Mtb., 1958 *Kedi Aklı, İst.: İstanbul Mtb., 1959 *Saat Sekizi Geç Vurdu, İst.: İstanbul Mtb., 1962 *Alıcı Kuş, İst.: Fahir Onger, 1966 *Seslerin Ayak Sesleri, İst.: Cem, 1975 *Alıcı Kuşu Kardeşliğin, (ilk beş kitap) İst.: Cem, 1975 *Ölüm Yok ki, Ank.: Türkiye Yazıları, 1980 *Ay Ayakta Değildi, İst.: Cem, 1984 *Acı Ertelenirken, (seçme şiirler) İst.: Adam, 1985 *Günden Güne/Dost, (1945’te basılamayan “Dost” adlı kitabıyla birlikte) İst.: Cem, 1986 *Yoksulduk Dünyayı Sevdik, İst.: Bilim Ktb., 1988 *Alıcı Kuşu Kardeşliğin, (gen. ilk beş kitap) İst.: Can, 1990 *Ay Kar Toplamaz ki, (son dört kitap) İst.: Can, 1990 *Onarırken Kendini, İst.: Varlık, 1992 *Eski Yağmurları Dinliyordum..., (seçmeler) İst.: YKY, 1995 *Seçme Şiirler, İst.: Adam, 1998 *Kitaplar Kitabı: Toplu Şiirler, İst.: Gendaş Kültür, 2000 *Külliyen Red, (Toplu Şiirler; Aynanın Önünde adlı yayınlanmamış kitabıyla birlikte), İst.: Bilim Sanat, 2002 *Kırık Makara, İst.: Alkım, 2004 *Gitme Kal, (Seçme Şiirler), İst.: Toroslu, 2006 *Yoksulduk Dünyayı Sevdik, (Toplu Şiirler), İst.: Kırmızı, 2007 *Bir Gökkuşağı İnerse Nasıl, İst.: Babil, 2008. 

Deneme: Edebiyat Yazıları, İst.: Hayâl; 2007. 

Roman: *Yağmurlu Sokak, (Melih Cevdet Anday’la), İst.: Don Kişot, 2002. 

Kaynaklar: TBEA, c. I, 2001, 263/2010; Bezirci-Özer, Antoloji, c. IV, 346-355; Cengiz, Eleştirel, "Arif Damar: Sesini Toplamaya Çalışan Şair", 133-135; Doğan, Antoloji, c. II 15-24; Kurdakul, Sözlük, 218-219; Necatigil, İsimler, 124; Özkan-Durbaş, Antoloji, c. 2, 484-493; Özkırımlı, TEA, II, 343-344; “Damar, Ârif”, TDEA, II, 188;  Karaalioğlu, 157-158; Demir Özlü, “Arif Damar Üzerine”, Seslerin Ayak Sesleri, (Arif Damar, önsöz) İst., 1975, 5-12; Hikmet Altınkaynak, Edebiyatımızda 1940 Kuşağı, İst., 1977; İlhan Berk, “Bir Soğuk Demirci”, Ölüm Yok ki, (Arif Damar, önsöz) Ank., 1980, 11-15; Arif Damar, Eski Yağmurları Dinliyordum..., (“Söyleşiler”), İst., 1995; Memet Fuat, “Seçme Yapıtları:”, Cumhuriyet, 21 Şubat 1996; Arife Kalender, “Su Sesli Şair”, Cumhuriyet Kitap, S. 373, 10 Nisan 1997; Arif. Damar, Seçme Şiirler, “Yaşamöyküsü”, İst., 1998, 66-69; Cenk Gündoğdu, "Ben açlıktan geliyorum. Böyle bir ortamda soluk alan adamlar elbette politik olurlar, olmalıdırlar da.", (söyleşi), Varlık, S. 1197, Aralık 2005, 50-54; Atilla Birkiye, "Bir Mor Zambak Açıldı Açılacak", Varlık, S. 1197 Aralık 2005, 55-57; Mukadder Özgeç, "Arif Damar: Sanat sanattan anlayanlar için yapılır; şiir de şiirden anlayanlar için...", Yazılıkaya, S. 6, Haziran 2006; Nilay Özer, Arif Damar ile Söyleşi, Hayâl, S. 23, Ekim-Kasım-Aralık 2007, 7-11; Enver Topaloğlu, "Arif Damar: Su Akar, Zeytin Yeşil, Lenin Ölümsüz", Gazete Duvar, 28 Ekim 2017; Salih Bolat, "Arif Damar", Şalom, 1 Mayıs 2020.

Hazırlayan: Şükrü Kırkağaç

*10 Ağustos 2022 tarihinde güncellendi.