FAZIL HÜSNÜ DAĞLARCA
(1914, İstanbul - )
Süvari yarbayı Hasan Hüsnü Bey’in oğlu. Bir asker çocuğu olarak ve aile geleneğine uyarak ilk ve orta öğrenimini Konya, Kayseri, Adana, Kozan, Tarsus gibi Anadolu’nun çeşitli yerlerinde tamamladıktan sonra Kuleli Askeri Lisesi’ne yazıldı. 1933’te Kuleli Askeri Lisesi’ni, 1935’te Harp okulunu bitirdi. Piyade subayı olarak orduya katıldı. Doğu Anadolu, İç Anadolu ve Trakya’nın çeşitli kentlerinde görev yaptı. II. Dünya Savaşı yıllarını Trakya’da bölük komutanı olarak geçirdi. 1940’ta İstanbul’a atandı. 1950’de önyüzbaşıyken kendi isteğiyle askerlikten ayrıldı. Bir yıl kadar Basın-Yayın ve Turizm Genel Müdürlüğü’nde çalıştı. 1952’de Çalışma Bakanlığı İş Müfettişi olarak İstanbul’da çalışmaya başladı. Bu görevinden 1959’da emekli oldu.
İstanbul’ Aksarayda 1959’da Kitap Kitabevi’ni kurdu. Türkçe dergisini ( 43 sayı, Ocak 1960, Temmuz 1964 ) ve Kitap Kitabevi yayınlarını yönetti. 1970’te sahibi bulunduğu yayınevini kapattı. Bundan sonra herhangi bir işte çalışmadı. İstanbul’da yaşıyor.
Dağlarca’nın edebiyata olan ilgisi çok genç yaşlarda başladı; 1927’de henüz bir ortaokul öğrencisiyken Yeni Adana gazetesinin öğrenciler arasında düzenlediği bir öykü yarışmasında birincilik kazandı. İlk ürünü sayılabilecek olan bu öykü Yeni Adana gazetesinde yayımlandı. İlk şiiri ‘Yavaşlayan Ömür’ 1933’te İstanbul dergisi’nde yayımlandı. 1934’de Harp Okulu öğrencisiyken Varlık dergisinde yayımlamaya başladığı şiirleriyle edebiyat dünyasında adını duyurmaya başladı.
Fazıl Hüsnü Dağlarca’nın ilk şiir kitabı 1935’te yayımlanan Havaya Çizilen Dünya’dır. Bu kitaptan önce 1934’te Varlık dergisinin değişik sayılarında “Sandallar”, “ Göçsem”, “Bu Dağlar”, “Arkasından” adlarını taşıyan dört şiiri yayınlandı.
Edebi kişiliğini bulma yolunda büyük bir aşama olduğu kabul edilen Çocuk ve Allah ise 1940’ta yayımlanır. Bu kitapta yer alan çoğu şiiri 1935-36 döneminin ürünleri olup; ilk kez Varlık ve Kültür Haftası dergilerinde yayımlandıktan sonra kitaba alınmıştır. Bu kitabı dil ve yapı bütünlüğü bakımından Türk edebiyatının en önemli yapıtlarındandır. Bu kitabındaki şiirlerinde iki farklı etkinin varlığı hissedilmektedir; Kaynağı özellikle Necip Fazıl Kısakürek ve Ahmet Hamdi Tanpınar’a dayanan şiirsel etki ile Peyami Safa ve Mustafa Şekip gibi yazarların düşünsel etkisi. Dağlarca’nın Çocuk ve Allah’ta yer alan şiirlerinde sıkça karşılaşılan “sükûn, ruh, günah, ebediyet, ayna, ruh, Allah” gibi kavramlar ve bazı tamlamalar Necip Fazıl ve Ahmet Hamdi Tanpınar’ın şiirlerinde de görülmektedir. Kitapta yer alan diğer şiirlerse şairin Necip Fazıl sözcükleriyle düşünerek, şiirini Ahmet Hamdi’nin tamlamaları ile zenginleştirmeye çalıştığını gösterecek ölçüde görünür.
Kimi eleştirmenlerce Dağlarca’nın şiirinin üç evre geçirdiği belirtilmektedir; “Sezgisel dönem” (1935-45), “geçiş dönemi” (1945-55) ve bugüne uzanan “akılcı dönem”.
Şükran Kurdakul Fazıl Hüsnü’nün değişik dönemlerinde şiirine kaynak olan duyarlıkların üç yönde geliştiğini belirtmektedir. Birincisi, tek olarak insanın evren karşısındaki şaşkınlığını, yalnızlığını, korkularını, ölüm gerçeğine karşın yaşarken duyduğu bunalımları, doğasal görkemin yansımalarını işlemeye çalıştığı daha çok içe dönük şiirler; ikincisi, insanın doğa ve aykırı toplum güçleri, kurulu düzenin görünen, görünmeyen yasaları içinde günlük yaşamlarını saran sıkıntı ve acıları, yoksulluk ve yoksunlukları, buhran ve patlamaları işlediği dışa açık, toplumsal şiirler; üçüncüsü ise destanlar ve çocuk şiirleri.
Daha (1943), Çakırın Destanı (1945), Aç Yazı (1951) ve Asu’daki (1955) şiirlerde genel görünüşleriyle insan-doğa, insan-evren ilgilerinin ağır bastığı temalar işlenmektedir.
Daha’da doğayla birlikte toprağın üzerinde yaşayanlar, yaşanan dönemin yanı sıra geçmiş zaman da şiire girmeye başlamıştır. Kişi, doğa ve evren karşısında yine “meçhul”ün baskısını duymaktadır. Doğa, dağ, yeşil, kuş, ağaç, evren, gök, yıldız, sonsuzluk, insan halleri çoğunlukla yine rüya ve uyku sözcükleri ile karşılanır. Bu anlamda Çocuk ve Allah’ta karşılaşılan sözcükler ve tanımlar Daha’da da temel ögeler halinde görülmektedir.
Çakırın Destanı’nda yaklaşı olarak her yedi sekiz dizeden birinde ağaç, rüya, gece, uyku, ölüm, dağ, kuş ve yıldız sözcüklerinden birinin bulunması rastlantı değildir.
Asu’da “ölüm, ölüm düşüncesi, ölüm korkusu, ölüler, ölümden sonra yok olmayı sindirememek, Tanrı’ya sığınmak zorunluluğu” birbiriyle iç içe girmiş temalar halinde görünmektedir. Asu’yu oluşturan şiirlerde “zaman” gece, çağ, vakit, gün; “uzay” evren, uzaklık, boşluklar, sonrasızlık; “ölüm” varlık, uyku: “doğa” yeşil, yeşillik, dağ, kuş, ağaç sözcükleriyle anlatılır. Asu’da yer alan “Merihliye Sesleniş”, “Asu”, “Asu’nun Oğlu” gibi şiirleri alışılmışın dışında, özgün ve etkili şiirlerdir.
Dağlarca’nın Toprak Ana (1950), Aç Yazı (1951), Dışardan Gazel (1965), Yeryağ (1965), Kazmalama (1965) kitaplarında insan-toplum, insan-doğa ilişkilerine dayanan temalar işlenmektedir. Geçimini toprakran sağlayan köylü (Toprak ana’da yoksul köylü), kentte orta tabakalar, ve günü kurtarmaya çalışarak yaşayan yoksul insanlar; bu insanların acıları, yalnız bırakılmışlıkları, yoksullukları daha çok saptama düzeyinde girer şiirlerine. Şair soyut sözcükleri terk eder, halkın dilini aramayı amaçlar. Köy insanının yaşamını o yörenin insanlarının kullandığı sözcüklere başvurarak yerel anlatımlarla zenginleştirmeye çabalar.
Dağlarca’nın bu dönem şiirlerinde genel olarak söyleyiş olanaklarını zenginleştirmek için folklora başvurduğu söylenemez; şairin halkın dilini kullanma çabalarına karşın, geleneksel halk biçimi şiirlerinden yalnızca türküye yaklaştığı gözlemlenmektedir. İşçi ve köylülerin yaşamlarını halk şiiri biçimleri içinde ele aldığı şiirlerine “Zonguldak Ağıdı”, “Çobanyılıdız Köyünde”, “İşsiz”, “Sen” adlı şiirleri örnek oluşturmaktadır.
Dağlarca 1960’lardan sonraki şiirlerinde ülkede yaşanan toplumsal değişime paralel olarak, iç ve dış sorunlara daha duyarlı, ulusal çıkarlara sahip çıkma bilincinin geliştirildiği, sömürüye ve ezilen halkların mücadelesine yakınlık duyan ve emperyalist baskıya karşı çıkan şiirler kaleme almıştır. “Dayak”, “Pulsuz Dilekçe” adlı şiirlerinde sömürüye karşı savaşıma çağrıda bulunurken, “Dev Yürümeden Önce” adlı alegorik şiirinde emperyalist baskıya karşı çıkmıştır. Vietnam Savaşımız (1966) adlı kitabında savaşan Vietnam halkına duyduğu yakınlığı dile getirir. Bu dönemde ülkeyi ve hatta dünyayı ilgilendiren her türlü toplumsal olay şiirlerine girer. Güncel yurt ve dünya sorunları karşısındaki tepkilerini yansıtan bu şiirlerinde, Kıbrıs olaylarından ulusal petrol sorununa, seçim ve grevlere kadar değişik konuları işlerken, küçük bürokratlardan Almanya’ya göç eden emekçilere kadar geniş bir kesimdeki insanların şiirini yazar.
Dağlarca’nın özel bir yanı da Cumhuriyet’i izleyen yıllarda çok özlenmiş olan destan şiirini yaratması, Mustafa Kemal’i eylemi içinde şiirleştirerek değerlendirmesi, topluma uzanan gür bir sesin yankısını sağlamasıdır. Çakırın Destanı (1945) ve Üç Şehitler Destanı’nda (1949) Kurtuluş Savaşıkonusuna bağlı temaları işleyen şair, daha sonra İstiklal Savaşı/Samsun’dan ankara’ya (1951), İstiklal Savaşı/İnönüler (1951), Yedi Memetler (1964), 19 Mayıs Destanı (1969), Gazi Mustafa Kemal Atatürk (1973) gibi kitaplarında aynı konuyu tarihsel gelişimi içinde ele alarak, başlangıç ve zafer arasındaki önemli olaylar, savaşlar çizgisi düzeyinde sürdürmüştür. Mustafa Kemal’in kongreler evresindeki girişimleri, örgütlenme aşaması, İnönü ve Sakarya çarpışmaları, cepheler, cephe gerisi, askerler, savaşa gönüllü olarak katılan vatanseverler genellikle özerk parçalar halinde görünen şiirlerle verilmek istenmiştir.
Dağlarca’nın en önemli özelliklerinden birisi de şiirlerinde çocuğa en fazla yer veren Türk ozanı olmasıdır. ‘Çocuklarda’ dizisi olarak yayımlanmış 20’nin üzerinde kitabı bulunmaktadır. “Çocuklarda” dizisinin ilk kitabı Açıl Susam Açıl 1967’de basılmış ve bu alandaki ürünleri günümüze kadar sürmüştür.
Şiirleri, yazıları ve kendisiyle yapılan söyleşiler Kültür Haftası, Yücel, Aile, İnkılapçı Gençlik, Yeditepe, Türk Dili, Yenilik, Vatan, Kültür Dünyası, Çağrı, Türkçe, Ataç, Türk Yurdu, Yön, Devrim, Varlık, Milliyet Sanat, Milliyet Sanat Dergisi Eki, Sesimiz, Yaşasın Edebiyat, Berfin Bahar, Cumhuriyet, Cumhuriyet Kitap, Kitap-lık gibi çeşitli dergi ve gazetelerde yayımlandı.
Cumhuriyet dönemi Türk edebiyatının en verimli şairlerinden bir, olan Dağlarca’nın bir özelliği de bütün yaşamıyla şiire adanışı, kendisini anlatmak için başka hiçbir türe atlamayışı, şiir dışında bir yol düşünmeyişidir.
Dağlarca’nın şiirleri pek çok dile çevrilmiş, ayrıca Türkolog Giselle Kraft tarafından şair üzerine ‘ Dağlarca’da Hayvan Sembolü ’ adlı bir doktora tezi hazırlanmıştır,
Ödülleri: Çakırın Destanı kitabındaki bir şiiri 1946 CHP Şiir Yarışması (üçüncülük ); Asu ile 1956 Yeditepe Şiir Armağanı; Delice Böcek ile 1958 TDK Şiir Ödülü; 1966 Türkiye Milli Talebe Federasyonu Turan Emeksiz Armağanı; 1973 Arkın Çocuk Edebiyatı Yarışması’nda üç şiirine Yarışma Üstün Onur Ödülü; 1974 Struga (Yugoslavya ) 13. Şiir Festivali Altın Çelenk Ödülü; Milliyet Sanat Dergisi 1974 Yılın Sanatçısı Ödülü; Horoz ile 1977 Sedat Simavi Vakfı Ödülü (Peride Celal’in Üç Yirmidört Saat isimli romanıyla paylaştı.); 1967’de International Poetry Forum / Uluslararası Şiir Forumu ( Pittsburg. Amerika ) tarafından ‘ Yaşayan En İyi Türk Şairi seçildi.
Yapıtları:
Şiir Kitapları :
& Havaya Çizilen Dünya ( 1935, Bozkurt Bas. İst. )
& Çocuk ve Allah ( 1940, Bozkurt Bas. İst. )
& Daha ( 1943, Latif Dinçbaş Mtb., İst. )
& Çakırın Destanı ( 1945, Marmara Mtb., İst. )
& Taş Devri ( 1945, Marmara Mtb., İst. )
& Üç Şehitler Destanı ( 1949, Varlık Yayınları, İst. )
& Toprak Ana ( 1950, Varlık Yayınları, İst. )
& Aç Yazı ( 1951, Varlık Yayınları, İst. )
& İstiklal Savaşı/ Samsun’dan Ankara’ya ( 1951, Marmara Mtb., İst.)
& Sivaslı Karınca ( 1951, Yeditepe Yayınları, İst. )
& İstanbul - Fetih Destanı ( 1953, Yenilik B., İst. )
& Anıtkabir ( 1953, Yenilik B. İst. )
& Asu ( 1955, Yenilik B. İst., 1956 Yeditepe Şiir Armağanı )
& Delice Böcek ( 1957, Varlık Yayınları, İst., 1958 TDK Şiir Ödülü )
& Batı Acısı ( 1958, İst.)
& Mevlana’da Olmak: Gezi ( 1958, Çağrı, Konya )
& Hoo’lar ( 1960, Yenilik B. İst.)
& Özgürlük Alanı ( 1960, Kitap, İst. )
& Cezayir Türküsü ( Fransızca, İngilizce ve Arapça çevirileri ile birlikte; 1961, Kitap, İst. )
& Aylam ( 1962, Kitap, İst. )
& Türk Olmak ( 1963, Kitap, İst. )
& Yedi Memetler ( Koçaklama; 1964, Kitap, İst. )
& Çanakkale Destanı ( 1965, Kitap, İst. )
& Dışardan Gazel ( 1965, Kitap, İst. )
& Kazmalama ( 1965, Kitap, İst. )
& Yeryağ ( 1965, Kitap, İst. )
& Vietnam Savaşımız ( İngilizce çevirisiyle; 1966, Kitap, İst. )
& Kubilay Destanı ( 1968, Kitap, İst. )
& Haydi ( 1968, Kitap, İst. )
& 19 Mayıs Destanı ( 1969, Kitap, İst. )
& Vietnam Körü ( destan-oyun; 1970, Yenilik B. İst. )
& Hiroşima: Atom Bombasının 25.Yılı ( İngilizce ve Fransızca çevirileriyle birlikte; 1970, Kitap, İst, )
& Malazgirt Ululaması: 26 Ağustos 1071- 1971 ( 1971 ,TDK, Ank, )
& Kınalı Kuzu Ağıdı ( 1972, İst. )
& Haliç (1972)
& Bağımsızlık Savaşı – 30 Ağustos ( 1973, Cem Yayınevi, İst. )
& Bağımsızlık Savaşı – İzmir Yollarında ( 1973, Cem Yayınevi, İst. )
& Gazi Mustafa Kemal Atatürk ( 1973, TDK, Ank. )
& Horoz ( 1977, Cem Yayınevi, İst., 1977 Sedat Simavi Vakfı Ödülü ( Peride Celal ile paylaştı. ) )
& Hollandalı Dörtlükler ( 1977, Cem Yayınevi, İst, )
& Çukurova Koçaklaması ( 1979,Cem Yayınevi, İst. )
& Nötron Bombası ( 1981, Cem Yayınevi, İst. )
& Yunus Emre’de Olmak ( 1981, Cem Yayınevi, İst. )
& Çıplak ( 1981, Cem Yayınevi,İst. )
& İlk Yapıtla 50 Yıl Sonrakiler ( 1985, İst. )
& Dişiboy ( 1985, İst. )
& Takma Yaşamalar Çağı ( 1986, İst. )
& Uzaklarla Giyinmek ( 1990, Adam Yayınları, İst. )
& Dildeki Bilgisayar ( 1992, Varlık Yayınları, İst. )
& Gazi Mustafa Kemal/Eylemlerde, 10 Kasımlarda ( 1998, Yenigün Haber Ajansı, İst. )
& O’1923/Tapınağa Asılmış Gövdeler ( 1998, AD, İst. )
& Seviştilerken (Seviştilerken/Kaçaklar/Çiçek Seli/Yokedilen ÇokulusluOlmak, 1999, Doğan Kitap, İst.)
& İmin Yürüyüşü/Biçimlerle Soyunmak ( 1999, Doğan Kitap, İst. )
& Ötekinde Olmak ( Oralarda/İkisi ) ( 2000, Doğan Kitap, İst. )
& Dün Geceki/En Sevmek ( Şeyh Galib’e Çiçekler ) ( 2000, Doğan Kitap, İst. )
& İçimdeki Şiir Hayvanı (2007, Norgunk Yayıncılık, İst., 44 s.)
& Orda Karanlık Olurum (2007, YKY, İst., 61 s.)
& Arkası Siz (2007, YKY., İst., 62 s.)
& Genç (2007, YKY., İst., 125 s.)
& İçeri Sait Faik (2008, YKY., İst., 43 s.)
Çocuk Kitapları:
& Açıl Susam Açıl ( 1967, Nova Makedoniya, Üsküp )
& Dört Kanatlı Kuş ( 1970, Varlık Yayınları, İst. )
& Kuş Ayak ( 1971, Milliyet Yayınları, İst. )
& Arkaüstü: Uçsuz Bucaksız Yaşama ( 1974, Cem Yayınevi, İst. )
& Yeryüzü Çocukları ( 1974, Cem Yayınevi, İst. )
& Yanık Çocuklar Koçaklaması ( 1975, Arıkan Yayınları, İst. )
& Balina ile Mandalina ( 1977, Cem Yayınevi, İst. )
& Yaramaz Sözcükler ( 1979, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ank. )
& Göz Masalı: Sinema 1020 ( 1979, Cem Yayınevi, İst.)
& Şeker Yiyen Resimler ( 1980, Cem Yayınevi, İst. )
& Yazıları Seven Ayı ( 1980, Cem Yayınevi, İst. )
& Güneşi Doğuran ( 1981, Derinlik Yayınları, İst. )
& Hin ile Hincik ( 1981, Derinlik Yayınları, İst. )
& Cinoğlan ( 1981, Derinlik Yayınları, İst. )
& Kaçan Ayılar Ülkesinde ( 1982, İst. )
& Dolar Biriktiren Çocuk ( 1999, Doğan Kitap, İst. )
& Başparmak ( 1999, Doğan Kitap, İst. )
& Bitkiler Okulu ( 1999, Doğan Kitap, İst. )
& Orta Parmak ( 1999, Doğan Kitap, İst. )
& Serçe Parmak ( 1999, Doğan Kitap, İst. )
& Yüzük Parmağı ( 1999, Doğan Kitap, İst. )
& Gösterme Parmağı ( 1999, Doğan Kitap, İst. )
& Oyun Okulu ( 1999, Doğan Kitap, İst. )
& Okulumuz 1’deki ( 1999, Doğan Kitap, İst. )
& Okulumuz 2’deki/Kanatlarda ( 1999, Doğan Kitap, İst. )
& Okulumuz 3’deki ( 1999, Doğan Kitap, İst. )
& Cin ile Cincik ( 2000, Doğan Kitap, İst. )
& Cincik ( 2000, Doğan Kitap, İst. )
Söyleşi Kitapları:
& Yapıtlarımla Konuşmalar 1 ( 1999, Doğan Kitap, İst. )
& Yapıtlarımla Konuşmalar 2 ( 2000, Doğan Kitap, İst. )
Yabancı Dildeki Kitapları:
& Choix de Poémes (Çeviren: Tajsin Saraç; 1958)
& Selection de Poémes – plaquette (Çeviren: Akil Aksan; 1965)
& Our Vietnam War (Çeviren: Müfit Bilyap; 1967)
& Nelja Tııvga Lınd (Estoncaya çeviren: Ly Seppel; 1969)
& Selected Poems (Çeviren: Talat Hamlan; 1969)
& Öltözködne a halott (Macarcaya çeviren: Dezsö Tandoni; 1972)
Kaynaklar :
1 Tanzimat’tan Bugüne Edebiyatçılar Ansiklopedisi Cilt:1, 2001, YKY., İst., s. 257-262
2 Ataol Behramoğlu - Son Yüzyıl Büyük Türk Şiiri Antolojisi Cilt: 1 Sosyal Yayınlar, 4. Basım, 1997, İst., s. 316-333
3 Ataol Behramoğlu - Son Yüzyıl Büyük Türk Şiiri Antolojisi Cilt: 2, Sosyal Yayınlar, 4. Basım, 1997,İst., s. 1086-1088
4 Memet Fuat - Çağdaş Türk Şiiri Antolojisi, 1. Basım, 1985, Adam Yayınları, 12. Basım, 1998, İst., s. 227-248
5 Memet Fuat - Çağdaş Türk Şiiri Antolojisi 2 Cilt, Genişletilmiş 1. Basım, 1999, Adam Yayınları, İst., 5. Basım, 2000, s. 204-237
6 Behçet Necatigil - Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü, 19. Basım, 2000, Varlık Yayınları, İst., s. 122-124
7 Şükran Kurdakul - Şairler ve Yazarlar Sözlüğü, 6. Basım, İnkılap Kitabevi, İst., 1999, s. 216-217
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder