ERZURUMLU CEYHUNİ

( - 1888, İstanbul)

       Doğum tarihine ilişkin somut bilgi bulunmamaktadır. 1800'lü yılların ikinci yarısında yaşadığı, Ceyhuni adlı öteki aşıkların çağdaşı olduğu bilinmektedir.

       Hem Erzurum hem de İstanbul’da birçok aşığa ustalık eden, ayrıca iyi bir saz şairi ve doğaçlama söyleme yeteneğine sahip olan Erzurumlu Ceyhuni’nin yaşamının önemli bir bölümü İstanbul’da geçti.

       Şiirlerinde işlediği konular itibariyle Bektaşi olduğu anlaşılan Erzurumlu Ceyhuni, İstanbul’da öldü. Kasımpaşa mezarlığına gömülmüş olduğu bilinmesine karşın tam yeri hakkında bilgi bulunmaktadır.

Kaynaklar:

A  http://www.ozanlar.biz/erz-ceyhuni.html

Şiirlerinden Seçmeler:

ÇEKER

Ey şuh-i müstesna çeşm-i sehharın

Pençe salıp bu çeşmimden mu çeker

Ey kamet-i dilcü zülf-i Tatarın

Kan ağlatıp dü çeşmimden cu çeker

Ruz u şeb rakseder girdab-ı çeşmim

Artırır mevcini hizab-ı çeşmim

Devreder daima dolabı çeşmim

Dil mülkünden asumana su çeker

Gönül bendolmuştur aşkın bağında

Müekkiller bekler sol ve sağında

Hab görmez gözlerim gönül bağında

Bir bülbül var gül dalında hu çeker

Ceyhuni dil verdim Hayder vaktinde

Okudum resmini ezber vaktinde

Bir kere ah etsem seher vaktinde

Bad-ı saba hub zülfünden bu çeker

OLUR MU

İklimi cananın soldu gülleri

Bağı vuslat gülizarsız olur mu

Hal ehli halleder bu müşkülleri

Gonca harsız bülbül zarsız olur mu

Reftara çıktıkça karşı kemanım

Sulasın yolları çeşm-i girvanım

İr gör endamını hüsnü tabanım

Çin güzeli müşkibarsız olur mu

Vefa resmin hublar etseler resid

Can verip Ceyhuni eyler yine iyd

Harabat ehline ta’neder zahid

Aşık olan şivekarsız olur mu

KUL CEVRİ

(1934, Kars - 2001, İstanbul)

       Asıl adı Nejat Birdoğan’dır. İlk ve orta öğrenimini Kars’ta, yükseköğrenimini İstanbul’da tamamladı. Küçük yaşlarda şiir ve aşıklık geleneğini öğrenmeye başladı.

       Ortaokul yıllarından beri şiir yazan Kul Cevri, çeşitli bölge ve okullarda öğretmenlik yaptı. Kültür Bakanlığında folklor araştırmaları üzerine görevde bulundu. Türkiye ve Türkiye dışında birçok konferans ve toplantıya konuşmacı olarak katıldı.

       Kul Cevri İstanbul’da öldü ve orada toprağa verildi.

Yapıtları:

Araştırma Kitapları:

& Samahlar (1982)

& Gülizar-ı Haseneyn (1985)

& Türkülerimiz (1987)

& Anadolu'nun Gizli Kültürü Alevilik (1990)

& Şah İsmail Hatai (1991)

& Anadolu ve Balkanlarda Alevi Yerleşmesi (1992)

& Hasan Dede Kasabası ve Hasan Dede (1992)

& Çelebi Cemalettin Efendinin Savunması (1994)

& İttihat ve Terakkinin Alevilik-Bektaşilik Araştırması (Baha Sait Bey) (1994)

& Anadolu Aleviliğinde Yol Ayrımı (1995)   

Kaynaklar:

A  http://www.ozanlar.biz/kul-cevri.html

Şiirlerinden Seçmeler:

ALİ SOFRASIDIR

Kısmetinden alan alsın

Dost bu Ali sofrasıdır

Kul hakkını bilen alsın

Dost bu Ali sofrasıdır

Suyumuz var tuzumuz var

Kurbanlık koç kuzumuz var

Başta sonda sözümüz var

Dost bu Ali sofrasıdır

Bu gider yenisi gelir

Boş gider ganisi gelir

Hak emek sinisi gelir

Dost bu Ali sofrasıdır

Biz Hak içün dervişleriz

Hak lokması yemişleriz

Hak içün emek işleriz

Dost bu Ali sofrasıdır

Cevri Kul'u ettik feda

Kıldık borcumuzu eda

Burda birdir bayla geda

Çün bu Ali sofrasıdır

SATARIM

Hey erenler pazarım var

Hal ehline hal satarım

Terazim tartım bulunmaz

Doyumuna bal satarım

Tezgah üstü söz söylerim

Sözümü gülle peylerim

Hasmı sitemi neylerim

Ben dikensiz gül satarım

Erenler bir pazar kurdum

Hak hak dedim döndüm durdum

Aşkın mühürünü vurdum

Dost zarfına pul satarım

Ben sarrafım inci düzdüm

Gevher denizinde yüzdüm

Akıl süzgecinden süzdüm

Cevri aklı kul satarım

DURSUN CEVLANİ

(1900,  Oluklu Köyü, Sarıkamış / Kars- 1975, Ankara)

       Asıl adı Dursun Kılıç’tır. İlk medrese eğitimini köyünde aldı. Küçük yaşlarda Aşık Yusuf’tan gelenekleri ve bağlama çalmayı öğrendi. Daha sonra Aşık İkram’ın yanında uzun süre çıraklık yaptı. Aşık İkram ölünce, çıraklığını Aşık Bektaş’ın yanında sürdürdü. Cevlani mahlasını ise aile dostu olan Narmanlı Sümmani verdi.

       1. Dünya Savaşı döneminde askere alındı ve savaşta yaralanıp esir düştü. Bir süre sonra köyüne geri döndü ve Kağızman’ın Yıldızağaç köyünde aşık olduğu kızla evlendi. 15 yıl sonra eşi ölen Cevlani, başka biriyle evlendi ve sonraki yıllarda Ankara’ya yerleşti.

       1966 yılında başlayan Konya Aşıklar Bayramını Posoflu Müdami ve Ardanuçlu Efkari ile birlikte açtı. Yine aynı yıl türkü dalında  Müdami ve Murat Çobanoğlu ile birlikte birinci oldu.

       Bir süre Ankara Radyosu Yurttan Sesler bölümünde  çalıştı. Yaşamının son dönemlerine dek bağlamasını elinden, sözünü dilinden bırakmadı.

       Aşık Cevlani Ankara'da öldü ve orada toprağa verildi.

       Köroğlu Destanının 12 kolunu bilen tek aşık olarak kabul edilen Aşık Cevlani’nin şiirleri/türkülerine ilişkin bir araştırma Fikret Cevlani ve Halil Kaya tarafından “Karslı Halk Ozanı Aşık Dursun Cevlani” (1999) adıyla yayımlandı.

       Aynı yörede yaşamış Kağızmanlı bir Aşık Cevlani (1860- 1922) daha bulunmaktadır.

Kaynaklar:

A  http://www.ozanlar.biz/dursun-cevlani.html

Şiirlerinden Seçmeler:

BEGİM GÖZÜN AYDIN

Begim gözün aydın olsun

Bugün ömrüm tazelendi

Busesi nazlı yüzünde

Dil dudaklar mezelendi

Mukadderde hilaf olmaz

Hakkın yazısı bozulmaz

Yapı taşı yerde kalmaz

İrfan meclis düzenlendi

Cevlani söyledi sözü

Sürmelenmiş iki gözü

Elindeki telli sazı

Ahenklendi düzenlendi

SÖNDÜREMEZ

Sevmeli cananı canı gönülden

Yanmaktır karımız sel söndüremez

Aşka kul olalı derun u dilden

Yanıyor ciğerim el söndüremez

Ben de bu dert ile sararsam solsam

Sevda çöllerinde yorulsam kalsam

Yarin bahçesinde bir bülbül olsam

Yine feryadımı gül söndüremez

Aşkı çekmeyenler pek kolay sanır

Cevlani’nin kalbi durmayıp kanar

Sönmez bir ateş var yüreğim yanar

Ceyhun Murat Fırat Nil söndüremez

KARSLI CEYHUNİ

(Akkom (şimdiki adı Susuz) Köyü, Cilavuz / Kars - )

       Cilavuz’un Akkom köyünde doğup büyüyen Karslı Ceyhuni’ye ilişkin ayrıntılı bilgi bulunmamaktadır. Eldeki verilere göre 1800’lü yılların ilk yarısında doğdu. Öğrenimini köyündeki camide, daha sonra da Hasan Harkani Medresesi ve Kars’ta bir süre öğrenim gördü.

       Osmanlı-Rus Savaşı (1877-78) sonrasında Kars’ın işgal edilmesi nedeniyle ailesiyle birlikte önce Sivas’a göçtü. Bu dönemde orta yaşlı bir adam olduğundan söz edilmektedir.

       Bir süre Sivas’ta yaşadıktan sonra Tokat’a yerleşti. Bazı araştırmacılara göre Zileli Ceyhuni ile karıştırılması bundan kaynaklanmaktadır.

       1. Dünya Savaşından birkaç yıl önce öldüğü varsayılan Karslı Ceyhuni ile Zileli Ceyhuni’nin ölüm tarihlerinin de (1912) birbirine yakın olması var olan karışıklığı daha da artırmaktadır. Karslı araştırmacılar tarafından bu iki aşığın aslında yalnızca Karslı Ceyhuni olduğu savunulmaktadır.

Kaynaklar:

A  http://www.ozanlar.biz/kar-ceyhuni.html

Şiirlerinden Seçmeler:

DERLER

Güzel el senden ötürü

Meleğin kendidir derler

Sormayışın hal hatırı

Düşmanın fendidir derler

Pek kaldırırsın yalmanın

Mümkünü yok yol bulmanın

Çağ bulut murat almanın

Sırası şimdidir derler

Gel senle edek pazarı

Verem elimdeki varı

Sinendeki koşa narı

Murabba kündüdür derler

Gönül yatağı yıkılmış

Coşup sahraya sokulmuş

Sim ü zer zülfün takılmış

Ceyhun’un bendidir derler

NE ÇARE

Gönül zülfün tuzağına

Düştü ne çare ne çare

Kan yaşımdan derya-ı gam

Taştı ne çare ne çare

Böyle imiş kader yazı

Gurbet ele attı bizi

Felek sinem üzre közü

Deşti ne çare ne çare

Canan ili düştü yada

Deli gönül ah feryada

Garip Ceyhun içip bade

Coştu ne çare ne çare

ZİLELİ CEYHUNİ

(1847, Zile / Tokat- 1912, İsahacılı Köyü, Alaca / Çorum)

       Asıl adı Ömer’dir. Değişik kaynaklarda doğumuna ilişkin birçok değişik tarih bulunmaktadır. 1835-1845 yılları arasında çeşitli tarihler verilmektedir.

       Babasının karşı çıkmasına karşın aşıklık geleneğine ve bağlamaya küçük yaşlarda ilgi duymaya başladı. Yine küçük yaşlarda Zile’den ayrılarak Tokat’a yerleşti.

       Ceyhuni mahlası kendisini yetiştiren Bayburtlu Emrah’ın çırağı Tokatlı Nuri tarafından verildi.

       Kültürlü bir şaz şairi olan Ceyhuni, 12 telli bağlama çalmasıyla da bilinmektedir. Anadolu’nun çeşitli kentlerini ve İstanbul’u dolaştı. Dönemin Ankara valisi Faik Memduh Paşa tarafından da konuk edilen Ceyhuni geçimini de sanatıyla sağlayan aşıklardandır.

       Ceyhuni, Tokatlı Nuri’nin yanında Bayburtlu Emrah’ı da kendine usta kabul etti ve duygu olarak ondan etkilendi. Kendi deyişleri dışında da yalnızca bu aşıkların deyişlerini söyledi. Döneminde yetişen Niksarlı Bedri, Cesuri, Nagami, Tokatlı Cemali, Zileli Mevci, Seyhuni gibi birçok aşığa ustalık ederek geleneği aktardı ve yetişmelerine yardımcı oldu.

       Bektaşi felsefesini benimsemiş olan Ceyhuni, bu düşüncesini bazı şiirleri aracılığıyla da dile getirdi.

       Zileli Ceyhuni Alaca’nın İsahacılı köyünde öldü ve orada toprağa verildi.

Kaynaklar:

A  http://www.ozanlar.biz/zil-ceyhuni.html

Şiirlerinden Seçmeler:

GERİ

Sahbayı ne müşkül sundun a melek

Ben ecel camını içtikten geri

Mıkras-ı hicr ile o zalim felek

Bana gam hırkasın biçtikten geri

Ey gönül alemde gezme serseri

Kimsenin kimseden yoktur haberi

Erbabından sual eyle cevheri

Anı çayı taşından seçtikten geri

Aldanma devrine böyle devranın

Gözetmem gülünü ben o bağbanın

Çekemem kahrını yalın çobanın

Kuzuyu koyundan seçtikten geri

Tahammül ederken adu taşına

Kan karıştı gözlerimin yaşına

Felek himmetini çalsın başına

Ceyhuni dünyadan göçtükten geri

OLMASA

Ciğer kebabından hoşlanır canım

İçinde tuz biber soğan olmasa

Şarab-ı gülfuma pek kaynar kanım

İçerim kaseyle peyman olmasa

Hasret ateşiyle sarardım soldum

Muhabbet bezminde nişane oldum

Peymaneler gibi boşalıp doldum

Gelir mi zevkimiz canan olmasa

İçip içip sarhoş oldukça baygın

Ararım bağdakeş kendime uygun

Sabahları kalkar ciğeri yangın

Ölür bu Ceyhuni ayran olmasa

AŞIK CEVLANİ

(1860, Kağızman / Kars - 1922)

       Asıl adına ilişkin somut veri bulunmamaktadır. Söz konusu tarihler de bir kesinlik içermemektedir. Asıl adı ve eğitimine ilişkin bir bilgi de yoktur.

       Bazı anlatılar ve elde kalan tek şirinden hareketle 18. yüzyılın son yarısı ile 19. yüzyılın ilk yarısında yaşadığı tahmin edilmektedir.

       Ayrıca asıl adı Dursun Kılıç olan Sarıkamışlı bir Cevlani (1900- 1975) daha bulunmaktadır.

Kaynaklar:

A  http://www.ozanlar.biz/cevlani.html

Şiirlerinden Seçmeler:

KAĞIZMAN

Al’ Osman çekildi kaldık Urusa

Yaktı ehl’ İslamı narın Kağızman

Kara bahtın kem talihin elinden

Kara geldi yaz baharın Kağızman

Abeşiki yolladılar dağlara

Dırıgon'u düzdü solu sağlara

Kazağı da teslim etti bağlara

Gör nasıl bağlandı zarın Kağızman

Bağların başını Urus bağ eder

Yığar büyükleri istindağ eder

Nice bin haneler kül toprağ eder

Yangın gördü nice yerin Kağızman

Bizler dinlemedik yakın uzağı

Küffar başımıza kurdu tuzağı

Kara kol bağladı bütün Kazağı

Açılmaz bir yana sırrın Kağızman

Ezel baştan Şerif Beyler yazıldı

Orda Mısto Beyin rengi bozuldu

Şenlik ona baktı yola düzüldü

Yok mu senin huluskarın Kağızman

Gör nice mahzundur bahçeler bağlar

Şimdi ölülere yerinir sağlar

Gökteki melekler ah edip ağlar

Arşa çıktı ah u zarın Kağızman

Dertli Cevlan yaptı böyle destanı

Sizler zannetmeyin dertli olanı

Ahirinde terk ederiz biz seni

Hiç yoğumuş itibarın Kağızman

ARDANUÇLU CESİMİ

(1835, Sogara (şimdiki adı Soğanlı) köyü, Ardanuç / Artvin - 1917, Vezirköprü / Samsun)

       Asıl adı Yusuf’tur. Babası Şöhreti gibi aşıklık geleneğinin uzun yıllara dayandığı bir ailede yetişti.

       17 yaşında gördüğü bir rüyada bade içerek Gerede’de Şehri Efendinin kızı Servidar’a aşık oldu. Bir süre hastalık ve bayılma krizleri geçiren Cesimi’yi babası Aşık Şöhreti ilk anlayan kişi oldu ve oğluna bir deyiş söyledi.

       Bir süre sonra aşıklığı ve sevdasıyla yörede duyulmaya başlayan Cesimi, çırağı Aşık Dur Abdal’la birlikte sevdiğini aramak üzere yola çıktı. Uzun ve zor bir yolculuktan sonra Gerede’ye ulaştı. Ancak Gerede’ye varışından birkaç gün önce sevdiği kızın öldüğünü öğrendi.

       Daha sonra köyüne dönen Aşık Cesimi, belirli aralıklarla Kuzeydoğu Anadolu ve İran’da dolaşarak birçok aşıkla karşılaştı. Dönemin bilinen aşıklarından Narmanlı Sümmani (1865-1914) , Çıldırlı Şenlik (1850-1913) , Yusufelili İzni, Tiflisli Ermeni kökenli aşıklardan Karari ve Civani ile karşılaşmalar yaptı. Özellikle Çıldırlı Şenlik’le Ardanuç’ta yaptığı ve üç gün üç gece süren karşılaşma dilden dile dolaştı. Cesimi, Cuğolu aşıkların dördüncüsü olarak bilinir.

     Şiirlerinde sevgiden tasavvufa birçok konuyu işleyen Aşık Cesimi sonraki yıllarda Vezirköprü’ye gitti.

       Ardanuçlu Cesimi Vezirköprü'de öldü ve orada toprağa verildi.

Kaynaklar:

A  http://www.ozanlar.biz/cesimi.html

Şiirlerinden Seçmeler:

AĞLARIM

Kuru şecer gibi bağda yetiştim

Mahsul vermez sulanır da ağlarım

Bir sel olup yüce dağda yetiştim

Çaylar gibi bulanır da ağlarım

Ben deli değildim yar etti deli

Bana derler akıl baştan serseri

Mesken oldu sevdiğimin mezarı

Etrafına dolanır da ağlarım

Neylesin dünyayı hasta Cesimi

Kaybetti Leyla’yı yasta Cesimi

Severim mevlayı dosta Cesimi

Ulam ulam ulanır da ağlarım

GETİRİN

O yarin şehrine giden olursa

Dilinden bir name alın getirin

Yalağuz salmayın yari yollara

Emanet tarikle gelin getirin

Gece gündüz kaldım ah u amanda

Semek tek oynarım bahr-i ummanda

Değildir sevdiğim Hint’te Yemen’de

Gerede şehrinde bulun getirin

Yare haber verin hasta Cesimi

Şevki canan çeksin benim yasımı

Vermez ise kavim kardeş hısımı

Bir şahin misali çalın getirin

AŞIK CERRAHİ

(1919, Ķućen (şimdiki adı Kocabey) Köyü, Şavşat / Artvin - )

       Asıl adı Behzat Tokdemir’dir. İlk eğitimini köyünde aldı. Aşık Recai’nin torunlarından olan Cerrahi, aşıklık geleneğini ve şiiri küçük yaşlarda öğrenmeye başladı.

       Aşık Cerrahi dolaştığı yerlerde karşılaştığı aşıklarla dostluk kurdu. Aynı zamanda da aşıklığa ilişkin bilgisini pekiştirdi.

       Değişik konularda yazan Aşık Cerrahi’nin şiirleri çeşitli gazete, dergi ve araştırmalarda yayımlandı.

Kaynaklar: http://www.ozanlar.biz/cerrahi.html

Şiirlerinden Seçmeler:

YAYLALAR

Çağlayan pınarın hasta sağaltır

Elem firkat burda biter yaylalar

Coşan her gönülde neşe çoğaltır

Key’fliler keyfine çatar yaylalar

Çiçekler o yarin rayihasını

Taşıyorlar aşkın hoş havasını

Sevginin en safı ve en hasını

Nergisler sümbüle satar yaylalar

Mecnun Leylasını sizden sorardı

Ferhat Şirin için sizde morardı

Bülbül gülü için size konardı

Sinende kaç aşık yatar yaylalar

Şu dağların aşığısın Cerrahi

Bilmem uğradı mı servi sürahi

Dağlar sevenlerin en ulu rahı

Güzellerin katar katar yaylalar