(15 Ocak 1925, İstanbul
- 21 Şubat 2005, İstanbul)
Denemeci,
felsefeci. Mediha Hanım ile memur İbrahim Ethem Uygur’un oğlu. İlkokulu
İstanbul’un çeşitli okullarında okudu; Pendik İlkokulu’nda başladığı öğrenimine
Halıcıoğlu İlkokulu’nda devam etti ve Büyükada İlkokulu’nda tamamladı (1936).
Ardından Galatasaray Lisesi’nin ilk açılan Latince sınıfının öğrencisi oldu;
burada burslu ve yatılı olarak öğrenimini sürdürdü ve 1944’te mezun oldu.
Yükseköğrenimini İÜEF Felsefe Bölümü’nde gördü. Bu bölümdeki öğrenciliği
sırasında felsefeden başka Latinceye, Fransız edebiyatına, Almanca derslerine
ve o zamanlar henüz bağımsız bir bölüm olmayan sanat tarihi derslerine devam
etti. 1948’de üniversiteyi bitirdi, ardından askere gitti. 1950'de yeterlik
sınavını geçerek İÜ Edebiyat Fakültesi’nin Felsefe Bölümü’ne asistan olarak
atandı. "Wilhelm Dilthey’a Göre
Konuca Temellenmeleri Bakımından Manevi Bilimler Öbeğinin Meydana Getirdiği
Bilgi Bağlantısı” konulu doktora çalışmasını yaptı (1952). 1952'de İstanbul
Üniversitesi’nce yurt dışına gönderildi; 1952-54 arasında Almanya, Fransa ve
Belçika’da Görüngübilim (Fenomonoloji) üzerine araştırmalar yaptı. 1955’te "Edmund Husserl’de Başkasının Ben’i
Sorunu" adlı teziyle felsefe doçenti unvanını aldı. Avrupa’nın çeşitli
ülkelerindeki öğrenim kurumlarında araştırmalar yaptı. 1964’te profesör oldu.
1954'te Brüksel, 1958'de Venedik, 1968'de Viyana ve 1978'de Duesseldorf
Uluslararası Felsefe Kongreleri’ne; 1983’te Würzburg’da toplanan Uluslararası
Çok-Kültürlülük Konferansı’na katıldı. 1979-81 arasında Almanya’nın Wuppertal
Üniversitesi’nde mantık, dil, sanat, kültür ve bilim felsefesi dersleri
verdi. 1981-90 arasında İÜEF Felsefe
Tarihi Anabilim Dalı Başkanlığı yaptı, burada Antik ve Çağdaş Felsefe Tarihi,
Dil ve Kültür Felsefesi, Bilim Felsefesi, Felsefe Metinleri Semineri, Analitik
Felsefe Seminerleri ile dersler verdi. 1992'de İÜEF Felsefe Bölümü'nden emekli
oldu. Emekliliğin ardından Marmara Üni. Güzel Sanatlar Ens.’nde düşünce-sanat
ilişkileri üzerine yüksek lisans ve doktora dersleri ile seminerler verdi. PEN
Yazarlar Derneği kurucu üyesi; Türk Felsefe Kurumu, Edebiyatçılar Derneği onur
üyesi, Dünya Yazarlar Birliği, TDK ve Türk Fizik Derneği üyesiydi.
Yazmaya
üniversitedeki öğrencilik yıllarında başladı. Bu yıllarda Nurullah Ataç’ı büyük
bir ilgiyle izledi ve çok sayıda deneme yazdı, ancak hiçbirisini yayımlamadı.
İlk kez 1960 İhtilali’nden hemen sonraki aylarda, Türk Dili dergisinde
bir yazısı çıktı. Daha sonra denemeleri ve yazıları; a, Değişim, Felsefe Arkivi, Türk Dili, Yemek ve Kültür, Yeni Dergi,
Yeni Ufuklar dergilerinde yayımlandı. Dilin
Gücü adlı kitabıyla birlikte dil konusu sürekli işlediği bir alan oldu ve
Cumhuriyet’le birlikte Türk edebiyatının en kuşatıcı atılışlarını
gerçekleştirdiğini, dilin arılaşıp durulaştığını savundu. Dünyagörüşü’nde, katı
bir dünya görüşü anlayışına, çepeçevre gerçekliği budayan hazır çözümlemelere
karşı eleştirilerini ve düşüncelerini ele aldı. Eleştirisiz denemecilik
olamayacağını savunan yazar, tek tek edebiyat yayınlarını eleştirmekten çok,
çabalarını eleştirinin eleştirisinde yoğunlaştırdı. İnsan Açısından Edebiyat adlı çalışması, eleştirel tutumun
kuruluşunu, eleştiri dilinin ana kavramlarını, örtük ya da açık ön
dayanaklarını gün ışığına çıkarma çabası olarak değerlendirilebilir. Güneşle ise bir bakıma uygulamalı bir
yöntemle yazarın deneme kuramını açıkladığı bir yapıttır. Yazara göre
edebiyatla deneme aynı şeydir: “Deneme şiirdir, romandır, eleştiridir, öyküdür,
tiyatrodur. Bilimdir deneme, felsefedir... Yaşamak; denemek. Yaşama; deneme...”
Bu bağlamda yazara göre aynı zamanda bir romandır Güneşle; insanın, toplumun,
kültürün, kitapların romanı. Genellikle felsefenin edebiyatla, edebiyatın da
felsefeyle beslendiği yapıtlar veren yazara göre felsefe edebiyatla, edebiyat
felsefeyle uzlaştırılırsa her ikisinin gelişmesi, anlaşılması, benimsenmesi
kolaylaşacağı gibi, ele alınan sorunlara da çözüm bulunur. Çünkü her iki alanın
da temel konusu, ilgi alanı insandır. Felsefe, dil, düşünce, davranış, şiir,
edebiyat, deneme, inceleme insan çevresinde bulunan, insanın varlık alanını
oluşturan başlıca konulardır. 1996’da yayımladığı Başka-Sevgisi adlı çalışmasında bu kez insanın dünyasına, yaşama
alanına, kültür gerçekliğine “sevgi” ve “akraba” kavramlarıyla yaklaşarak, bir
tür sevgi fenomenolojisi yaptığı görüldü. “Bu denemede olup bitenler,
başkalarının tanıklığı, sevgiye ilişkin sokuluşların somutlaştığı aracı
ortamlar artık onun için. Tüm dünya, insan dünyası bu kavramla çerçeveleniyor.
Böyle bir tutumun yanı sıra, daha önceki yapıtlarda sık sık ele alınan
kavramların yeniden, bu kez ‘sevgi’ özellikle de ‘başka- sevgisi’ bağlamında
örtük ya da açık bir biçimde ele alındığı görülüyor: Toplum, tarih, kültür
varlığı olarak insan, bunalım, dil, Türkçe, kuram-eylem, deneme-denemeci,
okur-yazar, öznellik- nesnellik, yabancı, başka, iç-dış...” (Betül Çotuksöken).
Son yapıtı Dipten Gelen, birçok
yapıtında ipuçlarını verdiği kendine yönelik çözümleyici tavrının ötesinde,
onun kendine en çok yaklaştığı metin olarak belirdi (Betül Çotuksöken).
Almanca, Fransızca ve İngilizceden felsefe alanında çevirileri yayımlandı.
Yazarın yapıtları hakkında Nermi Uygur’un
Felsefe Dünyasından adıyla Betül Çotuksöken tarafından hazırlanmış bir de
çalışma bulunmaktadır.
Hakkında Yazılan Tezler: Yüksek Lisans Tezleri: Mehmet Akkaya, "Dil ve Kültür Bağlamında Nermi Uygur'un
Felsefe Anlayışı", Dan. Prof. Dr. Sevgi İyi, Maltepe Üni. SBE, Felsefe
ABD, İst.: 2006, 109 s.; İkram Kalkan,
"Nermi Uygur'un Felsefe Anlayışı", Dan. Prof. Dr. Hasan Şahin,
Erciyes Üni. SBE, Felsefe ve Din Bilimleri ABD, Kayseri: 2009, 97 s.;
Abdurrahim Sayar, "Nermi Uygur'un Sevgi Anlayışı", Dan. Prof. Dr.
Hasan Şahin, Erciyes Üni. SBE, Felsefe ve Din Bilimleri ABD, Kayseri: 2010, 91
s.; Tuba Koçyiğit, "Nermi Uygur'un Dil Anlayışı", Dan. Yrd. Doç. Dr.
Salih Yalın, Erciyes Üniv. SBE, Felsefe ve Din Bilimleri ABD, Kayseri: 2011, 79
s.; Özsel Afacan, "Nermi Uygur'un Eğitim Felsefesi", Dan. Prof Dr.
Betül Çotuksöken, Maltepe Üni. SBE, Felsefe ABD, İst.: 2012, 76 s.; Gül Tok, “Kaygı Kavramı Açısından
Nermi Uygur'un Bunalımdan Yaşama Kültürü Denemesinin İncelenmesi”, Dan. Prof. Dr.
Betül Çotuksöken, Maltepe Üni. Lisansüstü Eğitim Ens, Felsefe ABD, İst.: 2022,
91 s.; Merve İrem Taşdemir, “Nermi Uygur'un 'Yaşama Felsefesi'nin Kurucu Unsurları”,
Dan. Doç. Dr. Muhammet Enes Kala, Ankara Yıldırım Beyazıt Üni. SBE, Felsefe ABD,
Ank.: 2022, 96 s.; Hülya Poyraz, “Felsefi Danışmanlık Açısından Nermi Uygur'un Felsefi
Söylemi”, Dan. Prof. Dr. Betül Çotuksöken, Maltepe Üni. Lisansüstü Eğitim Ens, Felsefe
ABD, İst.: 2023, 106 s.
Doktora Tezi: İlker
Altunbaşak, "Felsefi Danışmanlık ve Nermi Uygur'un Felsefi Söylemi",
Dan. Prof Dr. Betül Çotuksöken, Maltepe Üni. SBE, Felsefe ABD, İst.: 2015, 176 s.
Ödül: Edmund Husserl’de Başkasının Ben’i Sorunu ile 1959 TDK Bilim Ödülü'nü; Tadı
Damağımda ile 1995 Sedat Simavi Edebiyat Ödülü'nü (ödülü Mina Urgan ile
paylaştı); 1995 TYB Deneme Ödülü'nü; 2000 Türkiye Bilimler Akademisi Hizmet
Ödülü'nü; Eşekler, İkindiler, Yetişimler ile 2005 Vedat Günyol Deneme
Ödülü'nü aldı.
Yapıtları: Deneme-İnceleme: *Edmund Husser’de Başkasının Ben’i Sorunu, İst.: İÜEF, 1958
*Dilthey Sosyoloji Düşmanı mıdır, İst.: İÜEF, 1959 *Bir Felsefe Sorunu Nedir, İst.:
İÜEF, 1960 *Felsefede Temellendirme, İst.: İÜEF, 1961 *Bertrand Russell’ın
Felsefedeki Gelişmesi, İst.: İÜEF, 1962 *Deney, İst.: İÜEF, 1962 *Felsefe ve
Tarih, İst.: İstanbul Mtb., 1962 *Felsefe Dünyasından, İst.: İÜEF, 1962
*Felsefenin Çağrısı, İst.: İÜEF, 1962 *Eğretileme (Metafor) Problemi, İst.: İÜEF,
1962 *Dilin Gücü, İst.: Baha Mtb., 1962 *What is Philosophical Question, İst.: İÜEF,
1962 *J. L. Austin ve Algı, İst.: İÜEF, 1963 *Dünyagörüşü, İst.: Baha Mtb.,
1963 *Bertrand Russell’in Doğruluk Anlayışı, İst.: İÜEF, 1963 *Güneşle, İst.:
Kitap, 1969 *İnsan Açısından Edebiyat, İst.: İÜEF, 1969 *100 Soruda Türk
Felsefesinin Boyutları, İst.: Gerçek, 1974 *Kuram- Eylem Bağlamı: Çözümleyici
Bir Felsefe Denemesi, İst.: İÜEF, 1975 *Dil Yönünden Fizik Felsefesi, İst.: İÜEF,
1979 *Yaşama Felsefesi, İst.: Çağdaş, 1981 *Kültür Kuramı, İst.: Remzi, 1984
*Bunalımdan Yaşama Kültürü, İst.: Ara, 1989 *Çağdaş Ortamda Teknik: Derlemeler
Deyişler, İst.: Ara, 1989 *İçi Dışıyla Batı’nın Kültür Dünyası: Bir Deneme, Bir
Tutam Deyiş, İst.: Ara, 1992 *Tadı Damağımda, İst.: YKY, 1995 *Başka-Sevgisi, İst.:
YKY, 1996 *Salkımlar, İst.: YKY, 1998 *Dipten Gelen, İst.: YKY, 1999 *Denemeli
Denemesiz, İst.: YKY, 1999 *İçimin Sesi, İst.: YKY, 2001 *Eşekler, İkindiler,
Yetişimler / Üç Kitap, İst.: YKY, 2005 *Denemeci-Seçme Denemeler, (Haz. Güven
Turan), İst.: YKY, 2011 *Bütün Eserleri – I, (Betül Çotuksöken’in önsözüyle;
1958-1979 arasında yayımlanmış olan “Edmund Husserl’de Başkasının Beni Sorunu”,
“Dilin Gücü”, “Felsefenin Çağrısı”, “Dünyagörüşü”, “Güneşle”, “İnsan Açısından
Edebiyat”, “Türk Felsefesinin Boyutları”, “Kuram-Eylem Bağlamı: Çözümleyici Bir
Felsefe Denemesi” ve “Dil Yönünden Fizik Felsefesi” adlı kitaplarının toplu
basımı) İst.: YKY, 2016 *Bütün Eserleri – II, (Betül Çotuksöken’in önsözüyle;
"Yaşama Felsefesi", "Kültür Kuramı", "Bunalımdan
Yaşama Kültürü", "Çağdaş Ortamda Teknik", "İçi Dışıyla
Batı'nın Kültür Dünyası" ve "Tadı Damağımda" adlı kitaplarının
toplu basımı) İst.: YKY, 2017.
Kaynaklar: TBEA,
c. II, 2001/2010; Necatigil, İsimler, 377; Nebioğlu, 649-650; Kurdakul, Sözlük,
632; Özkırımlı, TEA, IV, 1118; Seyda, 401-414; “Uygur, Nermi”, TDEA, VIII, 473;
Karaalioğlu, 590-591; B. Onaran, “Tadı Damağım(ız)da Bir Düşünür ve Yazar:
Nermi Uygur”, Cumhuriyet Kitap, S. 273, 11 Mayıs 1995; Betül Çotuksöken, Nermi
Uygur’un Felsefe Dünyasından Kesitler, İst., 1996; Betül Çotuksöken, “Felsefe
ve Yöntem(i)”, Kitap- lık, S. 21 Mayıs- Haziran 1996, 41-42; Betül Çotuksöken,
“Sevgi Dolayımında İnsan”, Cumhuriyet Kitap, 17 Temmuz 1997; Betül Çotuksöken,
“Dipten Gelen ya da Kavramları Aşma Çabası”, Cumhuriyet Kitap, 11 Kasım 1999;
Güven Turan, "Denemeci: Nermi Uygur", Denemeci, İst.: YKY, 2011, 7-9;
Tuba Koçyiğit, "Nermi Uygur'un Dil Anlayışı", YLT, Erciyes Üniv. SBE,
Felsefe ve Din Bilimleri ABD, Kayseri: 2011; Betül Çotuksöken,
“İnsan-Varlıkbilgisinin Işığında Mermi Uygur”, Cumhuriyet Kitap, 10 Kasım 2016,
48-49; Betül Çotuksöken, "Önsöz Yerine: Okur-Yazarlık Serüveninde “Çözümleyici
Felsefe”den 'Yaşama Felsefesi'ne Nermi Uygur", Bütün Eserleri – II, YKY,
İst.: 2017, 1-25; Yakup Kahraman, "Nermi Uygur’un Yaşam Temelli Felsefe
Anlayışı", Mavi Atlas, c. 6, S. 1, 2018, 248-262; Mehmet Nuri Demir,
"Nermi Uygur'un Felsefesi'nde Dil ve Düşüncenin Anlamsal İlişkisi",
Uluslararası Sosyal Bilimler Akademik Araştırmalar Dergisi, c. 3, S. 1, 2019,
21-35; YKY web sitesi, erişim tarihi: 29 Nisan 2024
*Yayına hazırlama tarihi: 29 Nisan 2024
*Yayına hazırlayan: Şükrü Kırkağaç
