İLHAN BERK

İLHAN BERK

(18 Kasım 1918, Manisa – 28 Ağustos 2008, Bodrum / Muğla)*

       Asıl adı Emrullah İlhan Birsen. N. İlhan Berk imzasını da kullandı. Hesna Hanım ile davavekili Veli Bey’in oğlu. Manisa’da 8 Eylül İlkokulu’nu ve Manisa Ortaokulu’nu bitirdi. Balıkesir Necatibey İlköğretmen Okulu’nu bitirdi. Giresun’un Espiye Bucağı’nda iki yıl ilkokul öğretmenliği yaptı. 1943’te Ankara Gazi Eğitim Enstitüsü Fransızca Bölümü’nü bitirdi. 1945 – 1955 yılları arasında Zonguldak, Samsun, Kırşehir’de ortaokul ve liselerde Fransızca öğretmenliği, 1956 – 1969 yılları arasında Ankara’da Ziraat Bankası Genel Müdürlüğü Yayın Bürosu’nda çevirmenlik yaptı. 1970 yılında emekli oldu. Bodrum’a yerleşti. Berk, bu tarihten sonra kendini tümüyle yazmaya verdi. Yalnız şiir ve şiire ilişkin yazılar yazdı. 6 yıl önce eşi Edibe Berk'i kaybeden İlhan Berk, Ahmet isimli bir erkek çocuk babasıydı. 19 Ağustos 2008’de durumunun ağırlaşması üzerine Bodrum Devlet Hastanesi’ne kaldırıldı. Prostat kanseri ve kronik böbrek yetmezliği şikayetiyle tedavi gördüğü hastanede kalp ve solunum yetmezliği nedeniyle 28 Ağustos 2008’de hayatını kaybetti. 30 Ağustos 2008’de Adliye Camisi’nde kılınan cenaze namazının ardından Türbe Mezarlığı’nda toprağa verildi.

       İlk şiirlerini 1935’te Manisa Halkevi’nin çıkardığı Yeni Doğuş dergisinde yayımladı. Bu ilk denemelerini 1935’te Güneşi Yakanların Selamı adlı kitapta topladı. Bu kitabında yer alan şiirlerinde hece vezni kullandı. Sonsuzluk”, “kızıl”, “hulya”, “ateş” en sevdiği sözcüklerdi. Şairin, sembolist şiirden esinlenilmiş izlenimi veren imgeler yapmayı sevdiği, “Bir karanlık gecenin masmavi seherinde/Kızıl başörtünle gül yüzlü bahçede görün” mısralarında görülüyordu. Sonsuzluk”, “kızıl”, “hulya”, “ateş” en sevdiği sözcüklerdi. Şairin, sembolist şiirden esinlenilmiş izlenimi veren imgeler yapmayı sevdiği, “Bir karanlık gecenin masmavi seherinde/Kızıl başörtünle gül yüzlü bahçede görün” mısralarında görülüyordu. Günaydın Yeryüzü (1953) kitabından dolayı kovuşturmaya uğradı.

       1955 yılına kadarki dönemde toplumsal gerçekçi anlayışa bağlı ürünler verdi. Bu süreçteki ürünlerini Servet-i Fünun, Ses, Yığın, Yeryüzü, Kaynak, Yeditepe (1940-50) dergilerinde yayımladı. Destansı yönünün ağır bastığı ve “Türk Walt Whitman’ı” olarak adlandırıldığı bu dönemin ürünleri olan Günaydın Yeryüzü ve Türkiye Şarkısı, İstanbul’dan farklı olark İlhan Berk şiirinin “kırsal” ve “doğa”ya açıldığı şiirler olarak öne çıkar.

       Galile Denizi, İlhan Berk şiirinde bir dönemi kapayıp yeni bir dönemi açan karakteriyle ayırıcı öneme sahiptir. Şiirinin ikinci evresini oluşturan dönemde ‘İkinci Yeni’nin öncü şairi kimliğini öne çıkaran ürünler verdi. Şiirinin yapısal yanı ağırlık kazandı. Kendi şiirini kurarken düzyazı şiirlere, aforizmalardan harfleri, nesneleri, semtleri, bitkileri, otları, evleri, sayıları ve suyu sevmeye dek genişleyen çok kollu bir şiir ırmağı yarattı.

       Adı bir dönem İkinci Yeni akımıyla birlikte anılsa ve kendisi “İkinci Yeni’nin miladının ‘Saint Antoine’ın Güvercinleri’ şiiri olduğunu” iddia etse de, İlhan Berk şiiri sürekli olarak kendi yatağında akan, kendi kurallarını kendisi getiren bir şiir olma özelliğini korumuştur.

       İlhan Berk’in, kuşağının ve günümüzün şairlerinden ayrılan en önemli özelliği sürekli dil ve anlam arayışıdır.

       İlgi alanını şiirle kısıtlamayan ya da şiire malzeme sağlamak amacıyla kendini hemen hemen bütün ilgi ve etkilere açık tutan İlhan Berk, ilgi alanındaki bu çeşitlilik ve zenginliği şiirine olduğu kadar düzyazılarına da yansıtmış ve bu kimliğiyle Türk edebiyatının en üretken yazarları arasında yer almıştır. Otobiyografiden günce ve denemeye kadar edebiyatın diğer alanlarında da ürünler vermiştir. İlhan Berk, ilk başlarda şiirlerini ve kitaplarını resimlemekle başlayan resim tutkusu sergiler açacak aşamaya gelmiştir.

       Şiirleri, yazıları, çevirileri ve kendisiyle yapılan söyleşiler Adam Sanat, Akatalpa, Argos, Beyaz, Cumhuriyet, Cumhuriyet Kitap, Çığır, Dize, Düşün, E, Gergedan, Hürriyet, Hürriyet Gösteri, Kaynak, Kitap-lık, Le Poéte Travaille, Ludingirra, Milliyet, Milliyet Sanat, No, Oluşum, Pazarpostası, Sanat Olayı, Servet-i Fünun (Uyanış), Ses, Somut, Soyut, Sözcükler, Şiir Atı, Tercüman, Varlık, Vatan, Yaratım, Yasakmeyve, Yazko Edebiyat, Yeditepe, Yeni Biçem, Yeni Doğuş (Manisa Halkevi’nin çıkardığı dergi), Yeni Düşün, Yeni Ufuklar, Yenilik, Yeryüzü, Yığın, Yusufçuk vb. gibi dergi, fanzin, gazete ve eklerinde yayımlandı. Seçme şiirleri İspanyolca ve Fransızcaya çevrildi. Modern dünya şiirinin iki büyük şairi sayılan Arthur Rimbaud ve Ezra Pound’un kimi şiirlerini çevirerek kitaplaştırdı.

       Ödülleri: “Kül” adlı kitabıyla 1979 TDK Şiir Ödülü’nü, “İstanbul Kitabı” adlı kitabıyla 1980 Behçet Necatigil Şiir Ödülü’nü, “Deniz Eskisi” adlı kitabıyla 1983 Yeditepe Şiir Armağanı’nı ve “Güzel Irmak” adlı kitabıyla 1988 Sedat Simavi Edebiyat Ödülü’nü (ödülü Ferit Edgü ile) aldı. 1987 yılında Dakar Üniversitesi’nden, 1998 yılında Bursa Uludağ Üniversite Senatosu tarafından “Fahri Edebiyat Doktoru” unvanı verildi. Orhon Murat Arıburnu Şiir Ödülleri içinde ‘Ustalara Saygı’ ödülünü aldı.

Yapıtları:

Şiir Kitapları:

& Güneşi Yakanların Selamı (1935, Manisa Halkevi Yayını)

& İstanbul 1939-47 (1947, Sakarya Basımevi, Ank.)

& Günaydın Yeryüzü (1952, Yeditepe Yayınları)

& Türkiye Şarkısı (1953, Kaynak Yayınları)

& Köroğlu (1955, Seçilmiş Hikayeler Dergisi Yayınları (Dost), Ank.)

& Galile Denizi (1958, Varlık Yayınları, İst.)

& Çivi Yazısı (1960, Ataç Kitabevi Yayınları, İst.)

& Otağ (1961, Gergedan Yayınları, İst.)

& Mısırkalyoniğne (1962, Dost Yayınları, İst.)

& Âşıkane (1968, de Yayınevi, İst.)

& Şenlikname (1972, Yeditepe Yayınları, İst.)

& Taşbaskısı (1975, Yapıt Yayınları, İst.)

& Atlas (1976, Ada Yayınları, İst., 192 s.)

& Kül (1978, Ada Yayınları, İst., 118 s.; 1979 TDK Şiir Ödülü)

& İstanbul Kitabı 1947-80 (1980, Ada Yayınları, İst.; 1980 Behçet Necatigil Şiir Ödülü)

& Kitaplar Kitabı (1981, Yazko Yayınları, İst.)

& Deniz Eskisi / Şiirin Gizli Tarihi (1982, Adam Yayınları, İst.,118 s.; 1983 Yeditepe Şiir Armağanı)

& Günaydın Yeryüzü (1982, Adam Yayınları, İst.; Toplu şiirleri; Günaydın Yeryüzü, Türkiye Şarkısı, Köroğlu kitaplarının toplu basımı)

& Galile Denizi (1982, Adam Yayınları, İst.; Toplu şiirleri; Galile Denizi, Çivi Yazısı, Otağ, Mısırkalyoniğne kitaplarının toplu basımı)

& Âşıkane (1982, Adam Yayınları, İst.; Toplu şiirleri; Âşıkane, Şenlikname, Taşbaskısı kitaplarının toplu basımı)

& Delta ve Çocuk (1984, Adam Yayınları, İst.)

& Galata (1. baskı: 1985, Adam Yayınları, İst.; YKY’de gözden geçirilmiş 1. baskı: 2000, İst., 188 s.)

& Güzel Irmak / Şairin Kanı (1988, Adam Yayınları, İst.; 1988 Sedat Simavi Edebiyat Ödülü)

& Pera (1. baskı: 1990, Adam Yayınları, İst.; YKY’de gözden geçirilmiş 1. baskı: 2000, İst., 188 s.)

& Dün Dağlarda Dolaştım Evde Yoktum (1993, Adam Yayınları, İst.)

& Avluya Düşen Gölge (1996, Adam Yayınları, İst., 120 s.)

& Şeyler Kitabı Ev (1997, Sel Yayınları, İst.)

& Seçme Şiirler (1997, Adam Yayınları, İst.)

& Çok Yaşasın Sayılar (1998, Adam Yayınları, İst., 96 s.)

& Eşik 1947-1975 / Toplu Şiirler I (1999, YKY, İst., 408 s.; İstanbul, Günaydın Yeryüzü, Türkiye Şarkısı, Köroğlu, Galile Denizi, Çivi Yazısı, Otağ, Mısırkalyoniğne, ‘Aşıkane, Şenlikname, Taşbaskısı adlı şiir kitaplarının toplu basımı)

& Aşk Tahtı 1976-1982 / Toplu Şiirler II (1999, YKY, İst., 384 s.; Atlas, Kül, Deniz Eskisi, Şiirin Gizli Tarihi adlı şiir kitaplarının toplu basımı)

& Akşama Doğru 1984-1996 / Toplu Şiirler III (1999, YKY, İst., 292 s.; Delta ve Çocuk, Güzel Irmak / Şairin Kanı, Dün Dağlarda Dolaştım Evde Yoktum, Avluya Düşen Gölge adlı şiir kitaplarının toplu basımı)

& Şeyler Kitabı (2002, YKY, İst., 436 s.; Bir Şey Olanlarla Bir Şey Olmayanlar, Ev, Çok Yaşasın Sayılar adlı şiir kitaplarının toplu basım)

& Delta / Toplu Şiirler (İstanbul, Günaydın Yeryüzü, Türkiye Şarkısı, Köroğlu, Galile Denizi, Çivi Yazısı, Otağ, Mısırkalyoniğne, ‘Aşıkane, Şenlikname, Taşbaskısı, Atlas, Kül, Deniz Eskisi, Şiirin Gizli Tarihi, Delta ve Çocuk, Güzel Irmak, Şairin Kanı, Dün Dağlarda Dolaştım Evde Yoktum, Avluya Düşen Gölge, Bir Şey Olanlarla Bir Şey Olmayanlar, Ev, Çok Yaşasın Sayılar, Galata, Pera adlı şiir kitaplarının toplu basımı 2003, YKY, İst., 1922 s.)

& Requiem (2004, YKY, İst., 136 s.)

& Kuşların Doğum Gününde Olacağım (2005, YKY, İst., 114 s.)

& Adlandırılmayan Yoktur (Aforizmalar; 2006, YKY, İst., 128 s., Desenler: İlhan Berk)

& Tümceler Geliyorum (2007, YKY, İst., 114 s.)

& Bir Yeryüzü Tanığı - Seçme Şiirler (Hazırlayan: Güven Turan; 2009, YKY, İst., 112 s.)

& Çiğnenmiş Gül (Hazırlayan: Gonca Özmen; 2011, YKY, İst., 64 s.)

      Yabancı Dilde Yapıtları:

& Estanbul/İstanbul (1988, Madrid)

& Histoire Secréte de la Poésie/Şiirin Gizli Tarihi (1991, Paris, Arfuyen)

& Poemas/Şiirler (1992, Madrid)

& Rio Hermoso/Güzel Irmak (1995, Madrid)

& Selected Poems / Seçme Şiirler (2004, New York)

      Deneme, Günlük, Otobiyografi, Anlatı, Söyleşi Kitapları:

& Uzun Bir Adam (1982, Yazko Yayınları, İst.)

& Şifalı Otlar Kitabı (1982, Karacan Yayınları, İst.)

& El Yazılarına Vuruyor Güneş 1955-1990 (1.baskı: 1983, Tan Yayınları, İst.; genişletilmiş baskı: 1992, YKY, İst., 210 s.)

& Şairin Toprağı (1992, Simavi Yayınları, İst.)

& İnferno (1994, YKY, İst., 176 s.)

& Kanatlı At (1994, YKY, İst., 185 s.)

& Logos (1996, YKY, İst., 61 s.)

& Poetika (1997, YKY, İst., 58 s.)

& Kült Kitap (1998, YKY, İst., 412 s.)  

&Lettera Amorosa (2005, Hayy Kitap, İst., 48 s.)                                                                                   Mektupları:

& Enis Batur’a Mektuplar 1975-2005 (2014, Noktürn Yayınları: 10, Mektup: 1, İst., 232 s.; Genel Yayın Yönetmeni: Harun Atak, Kapak Tasarımı: Suna Hökenek, Kapak Görseli: İlhan Berk)

      Antolojileri:

& Başlangıcından Bugüne Beyit Mısra Antolojisi (1960, Varlık Yayınları, İst.)

& Aşk Elçisi (1965)

& Dünya Edebiyatından Aşk Şiirleri (1968, Varlık Yayınları, İst.)

& Dünya Şiiri Antolojisi (1974)

& Başlangıcından Bugüne Fransız Şiiri Antolojisi (2001, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İst., 364 s.)

& Güldeste (2003, Gendaş Kültür Yayınları, İst.)

      Çevirileri:

& Bellac Apollonu / J. Giraudoux (1950, MEB, Ank.)

& Seçme Şiirler / Arthur Rimbaud (1962, de Yayınları, İst.)

& Yerma / Federico Garcia Lorca (1962, Varlık Yayınları, İst.)

& Seçme Kantolar / Ezra Pound (1969, de Yayınları, İst.)

& Illaminations / Arthur Rimbaud (1971, Yeditepe Yayınları, İst.)

& Bernardo Alba’nın Evi / Federico Garcia Lorca (1981, Devlet Tiyatroları, Ank.)

& Asılı Eros (1996, YKY, İst.)

       Hakkında Yazılan Kitaplar:

& A’dan Z’ye İlhan Berk / Hazırlayan: Selahattin Özpalabıyıklar (2003, YKY, İst.; Kitap-lık dergisinin armağanıdır. Sayı: 64, Eylül 2003)

& & İlhan Berk'i Derleyip Toplama Denemesi / Eser Gürson (2007, YKY, İst.; Kitap-lık dergisinin armağanıdır. Sayı: 103, Mart 2007)

Kaynaklar:

A   Tanzimat’tan Bugüne Edebiyatçılar Ansiklopedisi Cilt: I / 1. baskı: 2001, YKY, İst., s: 170-174

A  Kanatlı At / İlhan Berk / 1994, YKY, İst., 185 s.

A  Çağdaş Türk Şiiri Antolojisi / Memet Fuat / 12. baskı: 1998, Adam Yayınları, İst., s: 332-344

A  Çağdaş Türk Şiiri Antolojisi / Memet Fuat / Genişletilmiş 5. baskı: 2000, Adam Yayınları, İst., 1. cilt, s: 466-483

A  Cumhuriyet Dönemi Çağdaş Türk Şiiri Antolojisi / Metin Celâl / 1. baskı: 1998, Papirüs Yayınları, İst., s: 143-151

A  Türk Edebiyatından Aşk Şiirleri Antolojisi / Metin Celâl / 1. baskı: 2001, Alfa Yayınları, İst., s: 205-208, 403

A  Yüzyılın Türk Şiiri (1900 – 2000) / Hazırlayan: Mehmet H. Doğan / 2001, YKY, İst., 1. Cilt, s: 450-462

Hakkında Yazılan Yazılar:

1 Alper Çeker, Sevgilim Retorik ya da / Yasakmeyve, Sayı: 2, Nisan-Mayıs 2003, s. 105-110

1 Ülkü Başsoy, İlhan Berk’li Oyunluklar: 1955-2008, Yeniyazı, Sayı: 7, Eylül-Ekim 2010, s. 59-74

Hakkında Yazılan Yazılardan Alıntılar:

/  “Şiirimizin hiç yaşlanmayan, bırakın yaşlanmayı, her yeni döneminde, her yeni şiirinde ilk günkü acemiliği yaşayan, ilk günkü coşkuyu duyan, yenileşmeye her zaman açık en genç şairi: İlhan Berk’i bir tek cümleyle çizmek gerekse bunları söylerdim. Ve de İstanbul’un ‘yorgan gibi’ dizelerinin, Köroğlu’nun, Günaydın Yeryüzünün şairi İlhan Berk’ten Çok Yaşasın Sayılar’ın avant-garde şairi İlhan Berk’e çok uygun düşerdi bu tanım.

       İlhan Berk, 40’ların başlarından günümüze her şiir akımının, her şiir hareketinin içinde yerini almış, akıntıya kapılmayarak kendi çizgisini kalınca çizmesini bilmiştir. Galile Denizi ile başlayan dönemde, İkinci Yeni içinde, onun öncülerinden biri olarak, söze dayalı, anlatımcı şiirden kapalı, imgeci şiire yönelen bir şair… Eski çağlara, mitolojiye, tarihe bir dönüş; kent düşkünlüğü ve şiirin karanlıklaşması, anlamın hemen tümden yitişi… Âşıkane ve onu izleyen iki kitapta Osmanlı duyarlığını arama çabaları; eski tarz şiirde, minyatürlerde, eski kitaplarda ayak izlerini bırakarak dolaşan bir şair… Atlas ve Kül’den sonraysa daha evrensel bir duyarlıkla, geçmiş şiir yaşantısının temelleri üzerine kurduğu daha geniş tabanlı bir şiir geliştirir. Galata’da, Pera’da kentin, daha çok kent yaşamının, kent insanının yaşamının izleri peşinde bir kazıbilimci gibi dolaşan şair…

       İlhan Berk’in bir başka belirgin özelliği, İstanbul’dan beri bir ‘bakış’ şiirni geliştiriyor olmasıdır. Şiar dolaşır, görür, bakar ve şiire geçirir. Her şey şiire geçmek içindir. İlhan Berk için, dizelere koyabildiği sürece her şey şiirdir. Kendi yönünden, olaylara bir katılma, insanlarla birlikte olma diye bir sorun yoktur; dünyanın, olayların, insanın dışında dünyaya, olaylara, insanlara bakan bir insandır o: “Her şey yerini alıyordu sırası geldikçe / İlhan Berk bütün bunları görüyordu.”

Mehmet H. Doğan / Yüzyılın Türk Şiiri (1900-2000)/ 1. Cilt, s: 450-451

/  "İlhan Berk bir şiir amatörüdür. Şiirsiz yapamaz. Şiirle oynar. Şiirle yeni oyuncaklar yapar. Vardır ya çeşitli birimler, çocuklar onları deneye deneye yeni biçimler yaparlar. Berk'in bu özelliği trajik yoksunluğundan, potansiyel eksikliğinden gelir. Düzyazıya tutsak olduğunu hiç değilse sezmektedir. Böyle olunca şiire ulaşabilmek için sürekli şiir arar. Bulduğunu sandığı yerde yanılır, yeniden yola çıkar. Arar, arar... Yaşamını şiir yazmakla değil, şiir aramakla geçirmiştir."

Eser Gürson / İlhan Berk'i Derleyip Toplama Denemesi / 2007, YKY, İst., s: 57

Yazarla Yapılan Söyleşiler:

J  Şair ve Okuru: İlhan Berk / Alper Çeker / Yasakmeyve, Sayı: 3, Temmuz-Ağustos 2003, s. 6-18

J   

Şiir Hakkındaki Düşünceleri:

ü  “Şiir bir şey anlatmaz demek, anlamı yoktur, anlamsızdır demek değildir. Anlamla yola çıkılmaz demektir.” Poetika / 1. baskı: 1997, Yky, İst., s: 57

ü  “Şiir en çok sessizlikleri yaşar.

      Şiir dili kekemedir. Bu yüzden sessizlikleri sürekli vurgular.

      Sürgitlik, kesintisizlik düzyazıya özgüdür.

      Şiir sessizlikle dağılıp parçalanarak yol alır.

       Şiirin bütün birimleri bunu satfada /Sayfa, şiirin ölüm kalım yeridir) yaşar.

      Düzyazı bu sessizlikleri bilmez.

       Şiirdeki bu sessizlik ‘sözün ertelenmesinin’ ta kendisidir. Şiir ile düzyazıyı ayıran da budur.

       Sözün ertelenmesinden kopardıklarımızdır şiir” Logos / 1. baskı: 1996, YKY, İst., s: 22

ü   “Şiir sözcüklerin anlamını görmemezliğe gelmekte yatar.” Logos / 1. baskı: 1996, YKY, İst., s: 37