SÜREYYA BERFE

(27 Ocak 1943, İstanbul - )

       Şair. Asıl adı Hikmet Süreyya Kanıpak. 1965'e kadar gerçek adı olan Süreyya Kanıpak'ı kullandı. Daha sonra soyadını değiştirmeye karar verdi ve Cemal Süreya'nın önerisiyle Berfe kelimesini aldı. Süreyya Berfe adını kullanmaya başladı. Nermin Hanım ile Fransızca öğretmeni Metin Kanıpak’ın oğlu. Baba tarafından Atatürk’ün akrabasıdır. Babasının görevi nedeniyle Erzurum, Sinop, Afyon, Turgutlu ve Çanakkale il ve ilçelerde yaşadı. 1960'da Çanakkale Lisesi'nden mezun oldu. Bundan sonra, 2 yıl İÜ Hukuk Fakültesi'nde, 4 yıl ise İÜEF Felsefe Bölümü'nde okudu. Yedek subay öğretmen olarak yaptığı askerliğinin ardından, Arkın Yayınevi'nde çalışmaya başladı ve Meydan Larousse, Cumhuriyet Ansiklopedisi, Yirminci Yüzyıl Tarihi gibi ansiklopedik yayınların hazırlanmasına katkıda bulundu. 1972'de Ali Özgentürk ile birlikte Asyalı dergisini çıkardı (2 sayı). 1976'da Can Yayınevinin çocuk kitapları bölümünde görev aldı. Daha sonra reklam şirketlerinde metin yazarı olarak çalıştı. Foça’da yaşıyor; bir çocuk babası. 

İlk şiiri “Yoksul Bir Aile Dedi ki”, 1962'de Yön dergisinde yayımlandı. Şiirleri Süreyya Kanıpak imzasıyla 1965'e kadar Düzlem, Soyut, Türk Dili, Yelken, Zeren gibi dergilerde, daha sonraları şiirleri, yazıları ve kendisiyle yapılan söyleşileri Adam Sanat, Ant, Bir Nokta, Birikim, Broy, Cumhuriyet, Cumhuriyet Kitap, Defter, Forum, Gösteri, Günümüzde Kitaplar, Hece, Kedi, Kitap-lık, Mavi Yeşil, Milliyet Sanat, Oluşum, Papirüs, Somut, Soyut,  Sözcükler, Şiir Sanatı, Ulus, Yazı, Yeni a, Yeni Dergi, Yeni Edebiyat, Yeni Gazete vb. dergi, gazete ve eklerinde yayımlandı.

1966’da “Kasaba” adlı şiiriyle kazandığı Türkiye Milli Talebe Federasyonu Kültür Yarışması birincilik ödülü, tanınmasını sağladı. 1960 Kuşağı olarak anılan İsmet Özel, Ataol Behramoğlu, Egemen Berköz ve Refik Durbaş gibi şairler arasında yer aldı. 

1966’dan sonra, halk şiiri geleneğinin zengin kaynağından beslenen yeni bir şiir dili kurmanın olanaklarını aradı. Bu arayışın ürünü olan ilk şiir kitabı Gün Ola’da, Anadolu ’nun bir köyünde kısa bir süre tanıklık ettiği bir dili ve bu dille iç içe gelişmiş olayları, durumları, koşulları yansıtmak istedi. Oldukça tartışılan bu kitabında Türkmen ve Avşar ağıtlarının, halk ozanlarının, türkülerin ve Nâzım Hikmet’in etkileri gözlendi. Daha sonraki şiirlerinde, halk şiirinin olanaklarından yararlanarak gerçekçi temaları, sağlam gözlemlerle, sıcak ve içtenlikli bir hava içinde vermeyi başardı. 

İkinci Yeni’nin etkisiyle ilk şiirlerinde soyutlamalara eğilim duydu; kişide karıncalanma duygusu uyandıran bir envanter tutkusu, sağlam bir çağrışım şiiri, tutarlı bir görüntü sevgisi ve her şeye bakmak isteyen bir derviş tavrı olduğu belirtildi (C. Süreya). 

2019’da “Dünya Şiir Günü Bildirisi”ni kaleme aldı. “Hepsi O Kadar” adlı şiiri, Ece Ülker ve Vedat Sakman tarafından bestelendi. Şiirleri 18 dile çevrildi. 

Ödül: Kasaba şiiriyle 1966 Türkiye Milli Talebe Federasyonu Kültür Yarışması Ödülü'nde birincilik; Şiir Çalışmaları adlı kitabıyla 1992 Cemal Süreya Şiir Ödülü'nü; Nâbiga adlı kitabıyla 2002 Behçet Necatigil Şiir Ödülü; Seni Seviyorum adlı kitabıyla 2002 Orhon Murat Arıburnu Şiir Ödülü'nü; 2004 Homeros Emek Ödülü’nü, Çıkrık adlı kitabıyla 2009 Ceyhun Atuf Kansu Şiir Ödülü'nü; Seferis ve Üvez adlı kitabıyla Bozcaada Homeros Ödülü ile 2011 Melih Cevdet Anday Şiir Ödülü’nü ve 2019 PEN Şiir Ödülü’nü aldı. 2015'te TÜYAP İzmir Kitap Fuarı Onur Konuğu seçildi.

Yapıtları: Şiir: *Gün Ola…, İst.: Fikir Kulüpleri Federasyonu, 1969 *Savrulan, İst.: Yücel, 1971 *Hayat ile Şiir, İst.: Hür, 1980 *Ufkun Dışında-Toplu Şiirler, İst.: de, 1985 *Şiir Çalışmaları İst.: Can, 1992 *Ruhumun, İst.: YKY, 1998 *Kalfa–Toplu Şiirler (1965-1998), İst.: YKY, 1999 *Seçme Şiirler, İst.: Adam, 2001 *Nâbiga, İst.: Adam, 2001 *Seni Seviyorum, İst.: Adam, 2002 *Foklar Söyledi Ben Yazdım, İst.: YKY, 2005*Çıkrık, İst.: YKY, 2008 *Kalfa-Toplu Şiirler (1965-2005), 2. bas. İst.: YKY, 2009 *Kalfa-Toplu Şiirler (1965-2008), 3. bas. İst.: YKY, 2014; 4. bas. İst.: YKY, 2018 *Seferis ile Üvez, İst.: Metis, 2010 *Her Gölge Titrer, İst.: YKY, 2015 *Yavaş Yavaş Bilemiyorum, İst.: YKY, 2022

Çocuk Kitapları: *İlkokullar İçin Matematik, İst.: Milliyet, 1976 *Çocukça, Çocuk şiirleri, İst.: Can, 1982 *Eksik Alfabe, İst.: Adam, 2003.

Söyleşi: Mehmet Kâzım, Süreyya Berfe’yle Hayattan Şiire, İst.: Dünya, 2005.

Hakkında Yazılan Kitaplar: *Mehmet Kazım, Süreyya Berfe'yle Hayattan Şiire, İst.: Dünya, 2006. *Gün Ola’dan Seferis’e Süreyya Berfe, (haz. Enver Ercan), İst.: TÜYAP, 2015 *Macit Balık, Hayat ile Şiir: Süreyya Berfe’nin Şiir Dünyası. Ank.: Gece Kitaplığı, 2017

Hakkında Hazırlanan Özel Sayı, Dosya ve Bölümler: Yazılıkaya Aylık Şiir Yaprağı, S. 20, Ağustos 2007

Kaynaklar: sureyyaberfe.com/; TBEA, c. I, 2001, 170/2010, 212-213; Kurdakul, Sözlük, 136-137; Necatigil, İsimler, 85; Yılmaz Odabaşı, Antoloji, 2000/2003; Özkırımlı, TEA, I, 220; Karaalioğlu, 109; Cemal Süreya, Şiir Sanatı, S. 2, 1965; Mustafa Öneş, Yeni Dergi, Eylül 1969; Gülten Akın, Şiir Üzerine Notlar, İst., 1996, 139-144; Haydar Ergülen, “Ruhumun Şiirleri”, Varlık, S. 1096, Ocak 1999; Pelin Özer, "Şiirin Hafızasını Zorluyor Süreyya Berfe", Cumhuriyet Kitap, 25 Nisan 2002; M. Güner Demiray, "Yaşamı Özümsemiş Şiirler", Damar, Şubat 2004; Hasan Efe, "Süreyya Berfe’nin ‘Olmaz’ı”-Günümüz Şairlerinden Şiir Çözümlemeleri", 2004; Ali Emre, "Süreyya Berfe: Sıcak Bir Yürekten Temiz Bir Türkçe’yle Süzülen İçten Dizelerin Şairi", Hece, S. 98, Şubat 2005; Celâl Fedai, (söyleşi) "Süreyya Berfe ile Şiir Üzerine - Süreyya Berfe Şiiri Üzerine Parçalı Bulutlu", Hece, S. 98, Şubat 2005; Mehmet Kâzım, "Yaşamın Gerçeklerine Yaslanan Şair: Süreyya Berfe", Hece, S. 98 Şubat 2005; Kenan Çağan, "İçtenlik ve Şiir", Hece, S. 98, Şubat 2005; Haydar Ergülen, "Çocuklar Ana ve Babalarının Cenazelerine Çelenk Gönderir mi?", Hece, S. 98, Şubat 2005; Okay Gönensin, “Seferis’in Komşusu”, Vatan Kitap, 14 Temmuz 2010; Mahir Bora Kayıhan, “Buruk Şiirler Bütünü: Seferis ile Üvez...”, Olay Gazetesi, 19 Temmuz 2010; Necmiye Alpay, “Seferis Kardeşliği”, Milliyet Kitap, 20 Temmuz 2010; Hüseyin Hamdi Erkan, “Seferis ile Üvez”, Parşömen- sanal fanzin, 27 Temmuz 2010; Orhan Koçak, "Üvez Buruk Bir Meyvedir", Sabah Kitap, 28 Temmuz 2010; Yücel Kayıran, “Kibrin İronik Poetikası”, Radikal Kitap, 30 Temmuz 2010; Turan Karataş, “Huma Kuşu Olup Acıların Ovasında Uçuyorum”, Yeni Şafak Kitap, 11 Ağustos 2010; Sennur Sezer, “Yaşlılığımızda Özlediğimiz Kırlardan Süreyya Berfe’ye Mektup”, Evrensel, 2 Eylül 2010; Mustafa Şerif Onaran, “Berfe Doğası”, Cumhuriyet Kitap, 2 Eylül 2010; Ali Galip Yener, “‘Seferis ile Üvez’: Süreyya Berfe Şiiri Üzerine Notlar”, Varlık, Kasım 2010; Mehmet Kazım, "Toplumcu içerik olsun diye de bir derdim yok", (söyleşi), Cumhuriyet Kitap, 16 Aralık 2010; Hasan Akarsu, "Şiir Çalışmaları", Cumhuriyet Kitap, 8 Aralık 2011; Yücel Kayıran, “Süreyya Berfe’nin Şiirinde Nihlist Toplumculuk”, Varlık, S. 1254, 2012, 6-12; İsmail Mert Başat, “Mektupla Gelen Yanıt”, Varlık, S. 1254, 2012, 17-19; Doğan Hızlan, "Süreyya Berfe'nin şiiri", Hürriyet, 22 Nisan 2015; Metis Yayınları web sitesi, erişim tarihi: 13 Ekim 2021; YKY web sitesi, erişim tarihi: 22 Temmuz 2022; Can Yayınları web sitesi, erişim tarihi: 22 Temmuz 2022

Hazırlayan: Şükrü Kırkağaç

*22 Temmuz 2022 tarihinde güncellendi.