YUSUF MARDİN

 

(16 Mart 1916, İstanbul - 6 Ocak 1995, Dorking/İngiltere)

 

Şair, yazar. Tam adı Yusuf Sıtkı Mardin. Yusuf S. Mardin ve Garip Mustafa imzalarını da kullandı. Hukukçu Ali Zeynel Abidin şöhret bulmuş adı ile Ebül’ula Mardin ile Bedriye Hanım’ın oğlu. Çocukluğunun ilk yılları, İstanbul’da Sultanahmed semtinde geçti. İlk tahsiline, Bayezid’de Feyziye İlkokulu’nda başladı. Daha sonra, ailesiyle birlikte, Rumelihisarı’nda bir yalıya taşındılar. Burada, Kayalar İlkokulu’na devam etti. Orta tahsili için, Nişantaşı’nda Şişli Terakki Lisesi’ne gitti. 1926 yılında buradan ayrıldı ve Bebek’te, Robert Kolej’e yatılı olarak kaydoldu. 1928 yılında, Kolej’in orta kısmını bitirdikten sonra, lise tahsiline burada devam etti. 1936’da İstanbul Amerikan Koleji’ni (Robert Kolej), 1940’ta İÜ Hukuk Fakültesi’ni bitirdi. 1935-56 yıllarında Muhtar Fehmi Enata ve Kemalettin Birsen yönetiminde çıkarılmış aylık kültür, sanat ve fikir dergisi Yücel’in kurucuları arasında yer aldı. Bir süre turistik Boğaziçi dergisini çıkardı. Robert Kolej’de öğretmen, genel sekreter ve hukuk danışmanı olarak görev aldı. Bu arada İstanbul şehir meclisi üyeliğine seçildi. Bir süre serbest avukatlık yaptı. 1949 ara seçimlerinde Mardin milletvekili olarak TBMM’ye girdi.  1950-57 yılları arasında, Ankara Koleji’nde öğretmenlik yaptı ve Türk Eğitim Derneği müşavirliğinde bulundu. 1957’de, Turizm ve Tanıtma Bakanlığı, Basın-Yayın ve Turizm Genel Müdürlüğü’ne intisap ederek, önce mütercim olarak görev yaptı. Daha sonra, Londra Basın Ataşeliği’ne atandı. Burada, Turizm Tanıtma Bürosu Müdürü oldu. Bu görevinde, on yıl hizmetten sonra, 1967’de Turizm ve Enformasyon Bürosu’ndan kendi turizm ve ticaret firmasını kurmak üzere ayrıldı. 1969’da yeniden kamu görevine döndü ve Washington’a basın müşaviri olarak atandı. Görev süresi dolmadan merkeze çağrıldı ve 1970-72 arasında, Ankara’da Başbakanlık Basın-Yayın genel müdür muavini oldu. Bu tarihten sonra, 1973-75 arasında, iki yıl, Bonn Büyükelçiliği’nde, basın müşavirliği görevinde bulundu. 197’te, kendi isteğiyle, kamu hizmetinden emekliye ayrıldı. Londra’nın güney banliyölerinden Surrey’e yerleşti. Londra’da, bazı enstitülerde Türkçe dersleri verdi.  Evli ve iki çocuk babasıydı. Cenazesi İstanbul’a getirilerek 20 Ocak 1995 Cuma günü Teşvikiye Camii’nde kılınan öğle ve cenaze namazının ardından Karacaahmet’teki aile mezarlığına defnedildi.

Yazı ve şiirleri Ajans Türk, Boğaziçi, Çınaraltı, Dolunay, Hisar, Yeni Adam, Yeni Ufuklar, Yıllarboyu Tarih, 20. Asır, Yücel gibi dergilerde yayımlandı. Sade bir Türkçe ile kaleme aldığı aruz, hece ve serbest ölçüyle yazdığı şiirlerinde yalnızlık, aşk, geçmişe özlem, hüzün, tarih, ölüm, İstanbul gibi temalara yoğunlaşmıştır.

Hakkında Yazılan Tezler: Elif Erdoğan, “Yusuf Sıtkı Mardin’in Hayatı ve Eserleri”, YLT, Dan. Doç. Dr. Salim Çonoğlu, Balıkesir Üni. SBE Türk Dili ve Edebiyatı ABD, Balıkesir: 2012, 204 s.

Yapıtları: Şiir: *Bir Ad Bulamadım, İst.: Şirket-i Mürettibiye Mtb., 1934 *Mezar Taşları, İst.: Nebioğlu, 1946 *İki Damla Yaş, İst.: Yücel, 1947 *Üç Yaprak, İst.: Çiturus Mtb., 1948 *Bir Semtini Sevmek, Ank.: Ajans-Türk, 1972 *Sonelerle Seneler, Ank.: Ajans-Türk, 1981 / Araştırma-İnceleme: *Namık Kemal’in Londra Yılları, İst.: Milliyet, 1974 *Abdülhak Hâmid’in Londra’sı, İst.: Türkiye İş Bankası, 1976 *Şair Şeref Hanım (1808-1861), Ank.: KB, 1994. / Anı: *Kocataş Yalısı Anılarım, İst.: Güryay Mtb., 1988. / Diğer: *Colloquial Turkish, Londra: 1961 *Turkish Phrasebook, Londra: 1970 *The Pocket Book of Twentieth Century of Turkish Poetry, (antoloji) Ank.: KB, 1990 *Bosphorus Through the Ages, Ank.: KB, 1995 / Çeviri: *William Shakespeare, Romeo-Jülyet, Ank.: MEB, 1945 / Mektup: *Yusuf Mardin’den Ahmed Güner Sayar’a Mektuplar, İst.: Ötüken, 2020

Kaynaklar: Nebioğlu, 473; Kabaklı, IV, 434; Necatigil, İsimler, 245; “Mardin, Yusuf Sıtkı”, TDEA, VI, 145-146; Y. Mardin, Abdülhak Hamid’in Londrası, İst., 1976; Tahsin Yıldırım, “Gurbette Ölmek Zor… Londra’da Bir Aydın: Yusuf Sıtkı Mardin”, Türk Dili, S. 853, Ocak 2023, 36-39.

CAHİT IRGAT

(21 Mart 1916, Lüleburgaz/Kırklareli- 5 Haziran 1971, İstanbul) 

Şair, yazar, aktör. Cahit Saffet imzasını da kullandı. Yüzbaşılıktan emekli olduktan sonra tüccarlık yapmış Saffet Bey ile Makbule Hanım’ın oğlu. Şair Mustafa Irgat'ın babasıdır. Edirne İlkokulu’nu ve Vefa Ortaokulu’nu bitirdi. Edirne Öğretmen Okulu’nda son sınıfa kadar okudu, tiyatro tutkusu nedeniyle okuldan ayrıldı. Bir süre oyunculuk yaptıktan sonra 1932’de Ankara Devlet Konservatuvarı’na girdi. 1936'da bu okuldan da ayrıldı. 1948'de Paris’e gitti, bir süre burada kaldıktan sonra tekrar yurda döndü. Oyunculuğa ilk olarak 1935’te Raşit Rıza Tiyatrosu’nda başladı. Uzun yıllar İstanbul’da resmi ve özel tiyatrolarda oyunculuk yaptı; 1940’da İstanbul Şehir Tiyatrosu, 1951’de Küçük Sahne, 1957’de Devlet Tiyatrosu’na girdi. Ayrıca Adana Şehir Tiyatrosu, Gen-Ar, Kadıköy ve Site tiyatrolarında çalıştı. Daha sonra İstanbul Oda Tiyatrosu ve Cahide Sonku’yla birlikte Cahitler Tiyatrosu’nu kurdu. 1962’de Dormen Tiyatrosu’na geçti. Sahne hayatının yanı sıra 1939'da sinemaya girdi, 100'den fazla filmde rol aldı, karakter rolleriyle tanındı; 1940-1960 döneminin önde gelen oyuncuları arasında yer aldı. Bazı filmlerde seslendirmeler yaptı. İki kez evlendi İngiliz edebiyatı profesörü Mîna Urgan’la olan evliliğinden iki çocuğu vardır. Kabri, Zincirlikuyu mezarlığındadır.

İlk şiiri “Bu Akşam da” 1 Nisan 1935 tarihli  Cahit Saffet imzasıyla Varlık’ta çıktı (1 Nisan 1935). Sonraki yıllarda öykü, şiir, tiyatro yazıları, roman ve anıları Akşam, Ant, Beraber, Çığ, Dost, Görüş, Gündüz, Küllük, Milliyet, Pınar, Servetifünun-Uyanış, Ses, Tan, Ulus, Varlık, Yaprak, Yeditepe, Yeni Dergi, Yeni Edebiyat, Yeni Gazete, Yeni Sanat, Yeni Ufuklar, Yeryüzü, Yığın, Yirminci Asır, Yücel, Yürüyüş gibi dergi ve gazetelerde yayımlandı. Hece ölçüsüyle yazdığı romantik ve egzotik ilk şiirlerinden sonra toplumcu şiire yöneldi (1942). A. Bezirci’ye göre önceleri geçiş dönemi kuşağının öteki şairleriyle ortak bir söyleyiş ve etkilenme yaşadı. Biçimsel olarak Garip şiirine yakınlık duyduysa da samimi ve buruk şiirleriyle kendi sesini bulmuş bir şair olarak belirdi; “öfkenin ve haklı isteklerin şairi oldu” (Ş. Kurdakul).

Bu Şehrin Çocukları ve Rüzgârlarım Konuşuyor adlı kitaplarında topladığı şiirlerinde kuşağının yaşama ve insanlara bakışını yansıttı. Bu şiirlerinde halktan kişileri, geçim sıkıntısı çeken insanları, yoksulları, ırgatları, memurları, açlığı, vücudunu satan kadınları, dostlukları, insan sevgisini, savaşın kötülüklerini, hümanist düşünceleri, özgürlüğü ve adaleti duygulu bir gerçeklikle, öfkeli bir içtenlikle ve alaycı bir dille anlattı. Edebiyat ve tiyatro dünyasına ilişkin anılarını “Çok Yaşasın Ölüler” başlığı altında Akşam gazetesinde yayımladı (Temmuz-Ağustos 1968). İkinci romanı “İnsan Kafesi” 1971'de Milliyet gazetesinde tefrika edildi; kitap haline getirilmedi. Rüzgârlarım Konuşuyor ve Ortalık adlı kitapları hakkında Ceza Kanunu’nun 142. maddesine aykırı görülerek dava açıldıysa da hüküm giymedi.

Filmografi: Şehvet Kurbanı, 1940; Yılmaz Ali, 1940; Kahveci Güzeli, 1941; Onüç Kahraman, 1943; Toros Çocuğu, 1946; Senede Bir Gün, 1946; Gençlik Günahı, 1947; Seven Ne Yapmaz, 1947; Büyük İtiraf, 1947; İstiklal Madalyası, 1948; Fato / Ya İstiklal Ya Ölüm, 1949; Bırakılan Çocuk, 1950; Estergon Kalesi, 1950; Kapanan Gözler, 1950; Onu Affettim, 1950; Parmaksız Salih, 1950; Soysuz, 1950; Üçüncü Selim'in Gözdesi, 1950; Dudaktan Kalbe, 1951; Vatan ve Namık Kemal, 1951; Vatan İçin, 1951; İstanbul'un Fethi, 1951; Barbaros Hayrettin Paşa, 1951; Lale Devri, 1951; Hayat Acıları / Gülnaz, 1951; Kızıltuğ, 1952; Can Yoldaşı, 1952; Deli, 1952; Göçmen Çocuğu, 1952; İmralı'dan Doğan Güneş, 1952; Kan Kardeşler, 1952; Kubilay, 1952; Sabahsız Geceler, 1952; Yavuz Sultan Selim Ağlıyor, 1952; Yıldırım Beyazıt ve Timurlenk, 1952; Drakula İstanbul'da, 1953; Altı Ölü Var / İpsala Cinayeti, 1953; Aşk Izdırabtır, 1953; Cinci Hoca, 1953; Kezban, 1953; Mahallenin Namusu, 1953; Sahildeki Kadın, 1954; Sevdiğim Sendin, 1955; Safiye Sultan, 1955; Büyük Sır 1956; Kara Çalı 1956; Günah Bizimdir 1956; Karasu 1958; Kıtipiyoz'a Tuzak / Fosforlu'nun Oyunu 1959; Sığıntı 1960; Yasak Aşk 1961; Şeytanın Uşakları, 1964; Mor Defter, 1964; Dullar Tercih Edilir, 1964; Kasımpaşalı, 1965; Siyah Gözler, 1965; Hırsız, 1965; Dünkü Çocuk, 1965; Çapkınlar Kralı, 1965; Dört Deli Bir Aptal, 1965; Severek Ölenler / Kartalların Öcü, 1965; Tehlikeli Adam, 1965; Ekmekçi Kadın, 1965; Çalıkuşu, 1966; Yedi Dağın Aslanı, 1966; Kanlı Mezar, 1966; İhtiras Kurbanları, 1966; Bar Kızı, 1966; Aslanların Dönüşü, 1966; İntikam Ateşi, 1966; Fatih'in Fedaisi, 1966; Kıran Kırana, 1966; Meydan Köpeği, 1966; Para, Kadın ve Silah, 1966; Sana Layık Değilim, 1966; Aşk Mücadelesi, 1966; Altın Küpeler, 1966; Kara Duvaklı Gelin, 1967; Killing Canilere Karşı, 1967; Soy ve Öldür, 1967; Kelepçeli Melek, 1967; Çelik Bilek, 1967; Kurbanlık Katil, 1967; Krallar Ölmez, 1967; Düşman Aşıklar, 1967; Killing İstanbul'da, 1967; Killing Uçan Adam'a Karşı, 1967; Caniler Kralı Killing, 1967; Ölüm Saati, 1967; Acı Günler, 1967; Son Gece, 1967; Kozanoğlu, 1967; Casus Kıran, 1968; Dağları Bekleyen Kız, 1968; Beşikteki Miras, 1968; Sevemez Kimse Seni, 1968; Leylaklar Altında, 1968; Eşkiya Kanı (Hakimo), 1968; Ana Hakkı Ödenmez, 1968; İftira, 1968; Erikler Çiçek Açtı, 1968; Şeyh Ahmet, 1968; Baharda Solan Çiçek, 1968; Son Vurgun, 1968; Urfa İstanbul, 1968; Sabahsız Geceler, 1968; Kader, 1968; İntikam Yemini, 1969; Ana Mezarı, 1969; Anadolu Soygunu, 1969; Boğaziçi Soygunu, 1969; Seninle Ölmek İstiyorum, 1969; Fakir Kızı Leyla, 1969; Lekeli Melek, 1969; Casus Kıran / Yedi Canlı Adam, 1970.

Yapıtları: Şiir: *Bu Şehrin Çocukları, Arpad, İst.: 1945 *Rüzgârlarım Konuşuyor, Sebat B., İst.: 1947 *Ortalık, Yeditepe, İst.: 1952 *Irgat’ın Türküsü, (bütün şiirleri)  Ağaoğlu, İst.: 1969 *Seçme Şiirler, Adam, İst.: 1998.

Roman: *Geri Dönemezsin, Remzi, İst.: 1947.

Anı: *Çok Yaşasın Ölüler, Notos Kitap, İst.: 2011.

Kaynaklar: Nebioğlu, 350; Necatigil, İsimler, 194; Özkırımlı, TEA, III, 664-665; “Irgat, Cahit”, TDEA, IV, 310; Kurdakul, Sözlük, 326-327; Karaalioğlu, 276;  Kurdakul, Cumhuriyet, 223-226; TBEA, c. I, 1. bas. 2001/3. bas. 2010, 524-525; Asım Bezirci, On Şair, On Şiir, İst., 1971; Hikmet Altınkaynak, Edebiyatımızda 1940 Kuşağı. İstanbul: TYS, İst.: 1977; Şükran Kurdakul, "Şiirimizin Gözü Yaşlı İyimseri: Cahit Irgat". Sanat Olayı. S. 6, 1981, 36-37; Asım Bezirci, Temele Gül Dikenler, Evrensel Basım Yayın, İst.: 1997; Metin Eloğlu, Metin (2010). İçli Dışlı: Yazılar, Söyleşiler, Soruşturmalar (Haz. Turgay Anar). İstanbul: YKY, İst.: 2010; Enver Topaloğlu, Şair Cahit Irgat'a Selam!", Gazete Duvar, 24 Kasım 2018.

CEMİL MERİÇ

(12 Aralık 1916, Reyhanlı / Hatay - 13 Haziran 1987)

       Yazar ve mütercim. Türk edebiyatının kalemi en güçlü deneme yazarlarından biridir. Dimetoka göçmeni bir ailenin çocuğu olarak Hatay Reyhanlı’da dünyaya gelen Cemil Meriç, Reyhanlı Rüşdiyesi’nde ilkokulu bitirdikten sonra o dönem Fransız idaresi altında olan Antakya’daki Antakya Sultanisi’ni bitirdi. Lise eğitimine Pertevniyal Lisesi’nde devam etmek için İstanbul’a gelen Meriç, Nazım Hikmet ve Kerim Sadi gibi isimlerle tanıştı. Daha sonra geçim sıkıntısı sebebiyle tekrar Hatay’a döndü. Tercüme bürosunda çalıştı, ilkokul öğretmenliği ve nahiye müdürlüğü yaptı. 1940 yılında İstanbul Üniversitesi’ne girip Fransız Dili ve Edebiyatı öğrenimi gördü.

       1941 yılından başlayarak İnsan, Yücel, Gün, Ayin Bibliyografyası dergilerinde yazmaya başladı. İleri düzeyde Fransızca okuyup yazan Meriç, İngilizce ve Arapça da bilmekteydi. 1942-1945 yılları arasında Elazığ'da 1952-1954 yılları arasında İstanbul'da Fransızca öğretmenliği yaptı. İstanbul Üniversitesi'nde okutmanlık yaptı (1946-63), Sosyoloji Bölümü'nde ders verdi (1963-74).

       Cemil Meriç`in ilk yazısı Hatay`da Yeni Gün Gazetesi`nde çıktı (1928). 1955 yılında, gözlerindeki miyobun artması sonucu görmez oldu ama çalışma ve üretme temposu düşmedi. Görme yetisini yitirdikten sonra yazarlık hayatı daha üretken bir hâle gelmiştir. Çevresindekilere okuttuğu Fransızca ve İngilizce metinleri sözlü olarak çevirdi ve yardımcılarına yazdırdı. Dikte etmek suretiyle makaleler yazmaya devam etti.  Hisar dergisinde “Fildisi Kuleden” başlığıyla sürekli denemeler yazdı. Meriç, gençlik yıllarında Fransızcadan tercümeye başladı. Hanore de Balzac ve Victor Hugo`dan yaptığı tercümelerle kuvvetli bir mütercim olduğunu gösterdi. Bati medeniyetinin temelini araştırdı. Dil meseleleri üzerinde önemle durdu. Dilin, bir milletin özü olduğunu savundu ve sansüre, anarşik edebiyata şiddetle çattı. 1974 yılında emekli oldu ve yılların birikimini art arda kitaplaştırmaya girişti. l984 yılında, önce beyin kanaması, ardından felç geçirdi. 13 Haziran 1987'de vefat etti.

       İlk telif eseri Balzac üzerine küçük bir incelemeydi. Hint Edebiyatı (1964) daha sonra Bir Dünyanın Eşiğinde başlığıyla iki kez daha basıldı. Balzac'tan yaptığı çevirilerin ilki 1943 yılında yayımlandı. Cemil Meriç'in "Bütün Eserleri" toplu halde basılırken, daha önce yayımlanmamış üç kitabı daha yayımlandı: Jurnal 1 (1992), Jurnal 2 (1993), Sosyoloji Notları ve Konferanslar (1993).

       Yazıları Büyük Doğu, Gerçek, Hareket, İslami Hareket, Milli Gençlik, Pınar, Sebil, Vesika vb. gibi dergilerde yayımlandı.

 Yapıtları:

      Deneme, İnceleme, Eleştiri Kitapları:

& Saint-Simon, İlk Sosyolog İlk Sosyalist (1967)

& Bu Ülke (1974)

& Umrandan Uygarlığa (1974)

& Mağaradakiler (1978)

& Kırk Ambar (1980)

& Bir Facianın Hikâyesi (1981)

& Işık Doğudan Gelir (1984)

& Kültürden İrfana (1985)

& Jurnal 1 (1992)

& Jurnal 2 (1993)

& Sosyoloji Notları ve Konferanslar (1993).

       Çevirileri:

& Uriel Heyd, Ziya Gökalp, Türk Milliyetçiliğinin Temelleri (1980)

& Thornton Wilder, Köprüden Düşenler (1981)

& Maxime Rodinson, Batı'yı Büyüleyen İslâm (1983) 

Kaynaklar:

A  http://idp.org.tr/yazarlar/cemil-meric