ADANALI HAYRET
(1264/1847-48, Adana – 17 Eylül 1913, İstanbul)
XIX-XX.
yüzyıl divan şairlerindendir. Tam adı Mehmet Bahâeddin
Hayret. Memleketinden dolayı “Adanalı Hoca Hayret
Efendi” olarak da tanınmıştır. Adana’da
çiftçilikle uğraşan Hacı Hüseyin Ağa’nın oğludur. İlköğrenimini Adana’da
tamamladı. Bu sırada Arapça ve Farsça öğrendi. Daha sonra İstanbul’a giderek
Süleyman Subaşı Medresesi’ni bitirdi Dârü’l-muallimi’ni (Erkek Öğretmen Okulu)
dışarıdan sınava girerek bitirdi. Bir süre Adana ve Söğüt Rüştiyelerinde görev
yaptıktan sonra İstanbul’a döndü. Önce Prens Mustafa Fâzıl Paşa’nın konağında
hocalık yaptı. Daha sonra Üsküdar Paşakapısı (1876) ve Gülhane Askerî
Rüştiyesinde (1878) Türkçe dilbilgisi, ardından da Mekteb-i Sultanî
(Galatasaray Lisesi)’de Türk edebiyatı dersleri verdi. Kütüphaneler müfettişliği
(1881), Maarif Nezâreti Teftiş ve Muayene Encümeni üyeliği (1886), Kandiye
İdâdîsi (Lisesi) edebiyat öğretmenliği yaptı (1892). 1908’de Darülfünûn
(İstanbul Üniversitesi) ulûm-ı dîniyye ve edebiyye şubeleri müdürlüğünde
bulundu. Tarihte Otuzbir Mart Vak’ası olarak bilinen ve 13
Nisan 1909’da vuku bulan ihtilal hareketlerini, baş muharrirliğini yaptığı İslâm gazetesinde yazdığı bir makaleyle
övdüğü gerekçesiyle 25 Temmuz 1909’da beş yıl
süreyle Rodos’a sürgün edildi 17 Aralık 1910’da affedilerek
İstanbul’a
dönmesine izin verildi. 1327 Rûmî/1911’da emekliye
ayrıldı. 16 Eylül 1913 gecesinde Yüksekkaldırım’da Kazasker Camii civarındaki evinde
vefat ederek Merkezefendi Mezarlığı'nda toprağa verildi.
Muallim
Nâcî mektebine mensup şairler arasında belli bir yeri olan Hayret, devrinde
daha çok klasik tarzdaki şiirleriyle tanındı, hicivleriyle dikkati çekti. Yazıları Beyânülhak,
Sebîlürreşad ,
Sırât-ı Müstakîm dergilerinde yayımlandı. Şehrâyîn ve Sihr-i Beyân (1302/1884, İst.) adlı iki bölümden oluşan mesnevi tarzındaki eserinin birinci bölümünde Sultan II. Abdülhamid,
ikinci bölümünde Sadrazam Said Paşa methedilmektedir. Birinci bölüm olan Şehrâyîn, 84
beyitten müteşekkil bir mesnevidir. II. Abdülhamid’in tahta çıkışı (1876) münasebetiyle kaleme alınmıştır. Kitabın
ikinci bölümü olan Sihr-i Beyân ise araya yerleştirilmiş iki gazel müstesna,
Şehrâyîn’le aynı nazım şekli ve vezindedir. Gazeller dâhil 338 beyittir. Sûk-ı Ukâz, mecmua hüviyetinde olup
bir sayı yayımlandı. Hayret'in İslâm
tarihine, bibliyografyasına ve retoriğine hakimiyetini göstermesi bakımından
önemlidir Yayımlanmamış
şiirlerinin toplandığı Eş’âr-ı Hayret adlı eseri basılmadı. Dil, edebiyat, şiir
ve tasavvufî konularda geniş bilgisi olmasına rağmen makaleleri dışında fazla
eser bırakmadı. Devrinin birçok aydını gibi önce Sultan II. Abdülhamid’e cephe
alarak İttihat ve Terakki Cemiyetine girdiyse de kısa bir müddet sonra ayrıldı.
Hakkında Yazılan Kitaplar: Yrd. Doç. Dr.
Abuzer Kalyon-Dr. Filiz Kalyon, Adanalı Hayret Efendi Şehrayin ve Sihr-i Beyân,
Ank.: Akçağ, 2017, Akçağ Yayınları, Ank., 142 s.
Yapıtları: Şiir: *Şehrâyîn ve Sihr-i Beyân, İst.: Matbaa-i Ebuzziyâ,
1302/1884; (yb. haz.: Yrd. Doç. Dr. Abuzer Kalyon-Dr. Filiz Kalyon), Ank.: Akçağ,
2017 *Mir’ât-ı Bedâyi, Mesnevi-i Hayret Efendi, İst.:
Kasbar Mtb., 1313/1895-96 / Çeviri: *Sûk-ı Ukâz, İst.: Karabet ve Kasbar Mtb., 1304/1886-87
Kaynaklar: Osmanlı Müellifleri, II, s. 155; İbnülemin, Son Asır Türk Şairleri, II, s. 593-614; Mâhir İz, Yılların İzi, İst.: 1975, s. 38-39, 127-128, 176; Mâhir İz, Adanalı Hayret’in Hayatı ve Şiirleri, lisans tezi, 1929, İÜ Türkiyat Araştırma Merkezi, nr. T 87; Ali Kemal, Ömrüm (nşr. Zeki Kuneralp), İst.: 1985, s. 60-62; Hasan Duman, Katalog, İst. 1986, s. 181; TA, XIX, s. 125-126; Abdülkadir Karahan, "Adanalı Hayret", TDVİA, c. 1, 1988, s. 353; İsmail Yıldırım, "Hayret Efendi'nin II. Abdülhamid Han'ın Tahta Çıkışına Dair Bir Methiyesi: Mir'ât-ı Bedâyi Mesnevisi", Kırıkkale Üni. Sosyal Bilimler Dergisi, c. 6, S. 1, Ocak 2016, s. 249-270; Ercan, Edebiyat Haritası, s. 9.
*Yayına Hazırlayan: Şükrü Kırkağaç
*Düzenlenme Tarihi: 30 Ocak 2025
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder