FUAT SEZGİN

(24 Ekim 1924, Bitlis – 30 Haziran 2018, İstanbul)

Ortaokulu ve liseyi Erzurum´da bitirip 1943 yılında ilk planına göre matematik okuyup mühendis olmak için İstanbul´a geldi. Bir akrabasının tavsiyesi üzerine, İstanbul Üniversitesi Şarkiyat Araştırmaları Enstitüsü´nde alanında en tanınmış uzmanlardan Alman şarkiyatçı Helmut Ritter tarafından verilen bir seminere katıldı.

1943-1951 yılları arasında İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Şarkiyat Enstitüsü’nde İslami Bilimler ve Orientalistik alanında öncü bir yere sahip olan Alman Orientalist Hellmut Ritter’in (1892 - 1971) yanında öğrenim gördü. Hocasının, bilimlerin temelinin İslam bilimlerine dayandığını söylemesiyle bu alana yöneldi. 1947 yılında fakülteyi, 1951 yılında doktorasını bitirdi. Öğrenciliği sırasında İslam araştırmacıları için çok meşhur olan Carl Brockelmann’ın (1868-1956) 5 ciltlik ‘Arap Edebiyatı Tarihi’ isimli eserini okudu, ulaştığı yazılı kaynakların çoğunun eserde yer almadığını görünce yazarlar ve eserlerle ilgili kapsamlı bakış sunacak yeni çalışmasını kafasında olgunlaştırmaya başladı. 1954 yılında Arap Dili ve Edebiyatı Bölümü’nde “Buhari’nin Kaynakları” adlı doktora tezini tamamlayarak İslam Araştırmaları Enstitüsü’nde doçent oldu. Buhârî´nin Kaynakları Hakkında Araştırmalar adındaki takdim tezini 1956 yılında yayımladı. 1957-1958 yılları arasında birkaç kez Almanya’ya gitti. Aynı zamanda Türkiye’de Zeki Velidi Togan ile İslam Bilimleri Araştırmaları Enstitüsü’nü kurdu. Bu süre zarfında ‘İslam Bilimleri Tarihi’ adlı kitabını da asistanlarıyla birlikte hazırlamaya başladı.

Burada Zeki Velidi Togan ile çalıştı. 1960 yılında Türkiye’deki askerî darbenin iktidara getirdiği hükümet tarafından hazırlanan ve 147 akademisyenin üniversitelerden men edildiği listede kendi adının da bulunması üzerine Sezgin, Türkiye dışında çalışmalarını sürdürmek zorunda kaldı. 1961 yılında Almanya’ya gitti, Frankfurt Üniversitesi’nde önce misafir doçent olarak dersler verdi. Frankfurt Üniversitesi’nde Brockelmann’ın eserinin tamamlanması gerektiği düşüncesiyle yoğun bir çalışma içine girdi. Frankfurt Üniversitesi’ndeki bilimsel çalışmalarının ağırlık noktası ‘Arap-İslam Kültür Çevresinde Tabii Bilimler Tarihi’ alanı oldu. 1965 yılında Câbir ibn Hayyân konusunda ikinci doktora tezini Frankfurt Üniversitesi Institut für Geschichte der Naturwissenschaften´da yazdı ve bir yıl sonra profesör unvanını kazandı.

       Aynı yıl kendisi gibi şarkiyatçi olan Ursula Sezgin´le evlendi. Kızları Hilal, 1970 yılında dünyaya geldi. İnsanlık tarihinin başlangıcından bugüne kadar sahasında yazılan en kapsamlı eser olan Arap-İslam Bilim Tarihi’nin (Geschichte des Arabischen Schrifttums) ilk cildini, 1967 yılında yayınladı. 17 ciltten oluşan eserin bugünlerde 18. cildini yazmaktadır. Bu kapsamlı eserin (GAS), muhtelif ciltlerinde bulunan konulardan bazısı şöyledir: Kur’an ilimleri, hadis ilimleri, tarih, fıkıh, kelam, tasavvuf, şiir, tıp, farmakoloji, zooloji, veterinerlik, simya, kimya, botanik, ziraat, matematik, astronomi, astroloji, meteoroloji ve ilgili alanlar, dilbilgisi, matematiksel coğrafya, İslâm’da kartografya, İslam felsefe tarihi.

Carl Brockelmann´ın Geschichte der Arabischen Literatur adlı eserini geliştirmekle ilgilenen ve farklı ülkelerden seçilen 10’dan fazla akademisyenden oluşan bir komite GAS´ı takdir etti ve Brockelmann´ın eserini geliştirme işini Sezgin´e bırakmaya karar vererek 1967 yılında kendisini lağv etti. Aynı yıl, Fuat Sezgin´in İstanbul´da bulunan Hocası Ritter´in uzman gözüyle değerlendirmesini öğrenmek için birinci cildin bir kopyasını gönderdiği zaman, tecrübeli şarkiyatçi, “böyle bir çalışmayı daha önce kimsenin yapamadığını ve bundan sonra da hiç kimsenin yapamayacağını” ifade ederek Fuat Sezgin’i kutladı.

1978 yılında Kral Faysal İslamî İlimler Ödülü’ne lâyık görülen Fuat Sezgin, bu ödül kendisine takdim edildiğinde, verilen bu desteği değerlendirerek 1982 yılında, 800’den fazla objenin sergilendiği Johann Wolfgang Goethe Üniversitesi´ne bağlı olan, hâlen yürütücüsü olduğu Institut für Geschichte der Arabisch-Islamischen Wissenschaften’ı (Arap-İslam Bilimler Tarihi Enstitüsü Müzesi) kurdu.

İslam bilim aletlerini kitaplardan modeller halinde insanlara tanıtmak isteyen Alman fizikçi Eilhard Wiedemann 1900 yılında İslam bilim aletlerinin modellerini yapmaya başlamış, 1928 yılına kadar hayatının yaklaşık 30 yılında beş aletin modelini yapmayı başarmıştır. Prof. Dr. Fuat Sezgin hocamız "Acaba 30 aleti yapmayı başarabilir miyim?", "Bir müze olmasa bile bir odayı doldurabilir miyim?" düşüncesi ile başladığı çalışmalarını Frankfurt´ta kurduğu İslam Bilim Tarihi müzesinde 800´den fazla alete ulaştırdı. Müzede, İslam kültür çevresinde yetişen bilim insanlarının buluşlarını bilimsel alet, araç ve gereçlerinin yazılı kaynaklara dayanarak yaptırdığı sekiz yüzden fazla örnekleri sergilenmektedir. Aynı binada hayatı boyunca dünyanın her yerinden büyük bir özenle, zorluk ve sıkıntılara katlanarak aldığı 45 000 ciltlik kitaplarla kurduğu Bilimler Tarihi Kütüphanesi bulunmaktadır. Bazı kitapları, sahasında orijinal tek nüsha olma özelliğini taşıyan bu kütüphane İslam Bilimler Tarihi açısından dünyada tek olma özelliğine sahip, koleksiyon bir ihtisas kütüphanesidir.

Prof. Dr. Fuat Sezgin son olarak, Arap-İslam Bilimleri Enstitüsü için hazırladığı bilimsel araç ve gereçlerin benzerlerini yaptırarak, Gülhane Parkı içerisinde bulunan Has Ahırlar Binası’nda 25 Mayıs 2008 tarihinde dönemin Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan’ın açılışını yaptığı İstanbul İslam, Bilim ve Teknoloji Tarihi Müzesi’nin kurulmasına önayak oldu. 3 bin 500 metrekarelik sergi alanı bulunan müze, 570 adet alet, cihaz kopyaları, maket ve model koleksiyonu ile alanında Türkiye’de bir ilk olma özelliği taşıyor. Müze, Frankfurt’tan sonra dünyada ikinci örnek teşkil eden müze olması açısından önemli. İki kattan oluşan müzenin üst katında Sinevizyon Salonu, Astronomi, Saat Teknolojisi, Denizcilik, Savaş Teknolojisi ve Tıp Bölümü bulunurken, alt katta ise çeşitli harita çizimlerinin sergilendiği bölüm yer alıyor.

Bu müzelerdeki aletleri tanıtıcı mahiyette Prof. Dr. Fuat Sezgin tarafından yazılmış olan 5 ciltlik toplamda 1.121 sayfa “İslam’da Bilim ve Teknik” adlı katalog eser bulunmaktadır. Böyle bütüncül ve kapsamlı bir eser bugüne kadar müze kataloğu olarak ilk defa yazılarak, Türkçe, İngilizce, Almanca ve Fransızca olarak 4 dilde yayınlandı.

2010 yılında İstanbul İslam Bilim ve Teknoloji Müzesi’nin faaliyetlerini desteklemek amacıyla Prof. Dr. Fuat Sezgin İslam Bilim Tarihi Araştırmaları Vakfı kuruldu, Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi bünyesinde kurulan Prof. Dr. Fuat Sezgin İslam Bilim Tarihi Enstitüsü ise 2013 yılında öğretime başladı. Fuat Sezgin’in vakıf tarafından yayınlanan kitaplarının satışından elde edilen gelir öğrenci burslarına tahsis edilmektedir.

2015 yılında Prof. Dr. Fuat Sezgin İslam Bilim Tarihi Araştırmaları Vakfı Yayınevi’nin kuruluşunu sağladı.

       Cenazesi 1 Temmuz 2018 günü öğle namazını müteakip Fatih Camii’nde kılınan cenaze namazının ardından İstanbul İslam Bilim ve Teknoloji Tarihi Müzesi’nin yanına defnedildi. 

Ödülleri: Prof. Dr. Sezgin Suudi Arabistan Kral Faysal Vakfı’nın İslami Bilimler Ödülü’nü 1978 yılında ilk alan kişidir. Uluslararası çeşitli akademilerin üyesi bulunan Prof. Dr. Fuat Sezgin, çok sayıda önemli ödül ve nişana layık görüldü. Bunlardan bazıları Kahire Arap Dili Akademisi, Şam Arap Dili Akademisi, Fas Rabat Kraliyet Akademisi, Bağdat Arap Dili Akademisi, Türkiye Bilimler Akademisi şeref üyeliğidir. Erzurum Atatürk Üniversitesi, Isparta Süleyman Demirel Üniversitesi, Kayseri Erciyes Üniversitesi ve İstanbul Üniversitesi tarafından Prof. Dr. Fuat Sezgin´e fahri doktora unvanı verildi. Ayrıca Frankfurt am Main Goethe Plaketi (1980), Almanya Birinci Derece Federal Hizmet Madalyası (1982), Almanya Üstün Hizmet Madalyası (2001), İran İslami Bilimler Kitap Ödülü (2004), Hessen Kültür Ödülü (2009) ve T.C. Cumhurbaşkanlığı Kültür ve Sanat Büyük Ödülü sahibidir.

Prof. Dr. Fuat Sezgin öncülüğünde kurulan İstanbul İslam Bilim ve Teknoloji Tarihi Müzesi, üstün nitelikli eser ve ortaya konan özgün çalışmalardan dolayı kurum statüsünde Kültür ve Turizm Bakanlığı 2016 Özel Ödülü´ne layık görüldü.

Yapıtları:

      İnceleme Kitapları:

& İslam Kültür Dünyasının Bilimler Tarihindeki Yeri (2004, Türkiye Bilimler Akademisi Yayınları, İst., 47 s.)

& İslâm’da Bilim ve Teknik 5 Cilt (2007, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1121 s.; 1. Cilt: İslam´da Bilim ve Teknik´e Giriş / 2. Cilt: Astronomi / 3. Cilt: Coğrafya, Denizcilik, Saatler, Geometri, Optik / 4. Cilt: Tıp, Kimya, Mineraller ve Fosil Oluşumlar / 5. Cilt: Fizik ve Teknik, Mimari, Savaş Tekniği, Antik Objeler, Orientleştirici Stilde Avrupa Camı ve Seramiği)

& Buhâri’nin Kaynakları (M. Fuad Sezgin imzasıyla; 2001, Kitabiyat Yayınları, İst., 399 s.)

& İslam Uygarlığında Astronomi Coğrafya ve Denizcilik (2009, Boyut Yayın Grubu, İst., 264 s.)

& Ege ile Ece Topkapı Sarayında (Türkçe, İngilizce, Fransızca, Almanca ve Rusça olarak beş dilde yayınlandı; 2009, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. Yayınları, İst.,   22 s.)

& İstanbul İslam Bilim ve Teknoloji Tarihi Müzesi (Toplu Bir Bakış) (2010, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. Yayınları, İst.,   280 s.)

& Tanınmayan Büyük Çağ (2010, Timaş Yayınalrı, İst., 604 s.)

& İslam Bilimler Tarihi Üzerine Konferanslar (2012, Timaş Yayınları, İst., 176 s.)

& İslam Uygarlığında Mimari, Geometri, Fizik, Kimya, Tıp / Saatler, Optik, Mineraller, Savaş Tekniği, Antik Objeler (2012, Boyut Yayın Grubu, İst., 444 s.)

& Katip Çelebi'nin Esas Kitab-ı Cihânnümâ’sı ve Coğrafya Tarihi'ndeki Yeri (Tıpkıbasım ve önsöz: Fuat Sezgin; 2013, Boyut Yayın Grubu, İst., 216 s.)

& Amerika Kıtasının Müslüman Denizciler Tarafından Kolomb Öncesi Keşfi ve Piri Reis (2013, Boyut Yayın Grubu, İst., 68 s.)

& 1984 Yılından 2011 Yılına Kadar Arap-İslâm Bilimleri Tarihi Enstitüsü Yayınlarına Yazılan Avrupa Dillerindeki Önsözler (2015, Timaş Yayınları, İst., 720 s.)

       Söyleşi Kitapları:

& Bilim Tarihi Sohbetleri (Söyleşi: Sefer Turan; 2010, Timaş Yayınları, İst., 208 s.)

       Yabancı Dilde Yayınlanan Kitapları:

& Geschichte des arabischen Schrifttums – 17 Cilt

&  Wissenchaft und Technik im Islam (Beş cilt; Almanca, 2003)

& Astronomy, Geography and Navigations in İslamic Civilization (İngilizce; 2010, Boyut Yayın Grubu, İst., 264 s.)

& İstanbul İslam Bilim ve Teknoloji Tarihi Müzesi (Arapça; 2010, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. Yayınları, İst.,   214 s.)

& Piri Reis & The Pre-Columbian Discovery of the American Continent By Muslim Seafarers (İngilizce; 2013, Boyut Yayın Grubu, İst., 68 s.)

& The Istanbul Museum for the History of Science and Technology in Islam (İngilizce; 2018, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. Yayınları, İst.,   214 s.)

Kaynaklar:

A  http://www.ibtav.org/sayfa/1/ozgecmisi

A  http://www.ilem.org.tr/blog/yitik-hazinenin-kasifi-fuat-sezgin-1924/

Hakkında Yazılan Yazılar:

1 Taha Akyol, “Fuat Sezgin, İslam ve bilim”, Hürriyet, 3 Temmuz 2018

1 Ömer Özsoy, “Fuat Sezgin Hoca’nın ardından”, Karar gazetesi, 4 Temmuz 2018