(3 Haziran 1870, İstanbul - 19 Mayıs 1927, İstanbul)
Öykücü, şair, yazar. Sezaizade Abdülhakim Hikmet, Alpaslan, Yavuz adlarını da kullanmıştır. Dedeleri uzun süre müftülük yaptığından dolayı Müftizade lakabıyla anılan ve aslen Moralı olan bir aileye mensuptur. Yedi yaşında kaybettiği babası Yahya Sezai Bey tasavvufla ilgilenen ve şiir yazan divan sahibi bir kişidir. Babasının ölümü üzerine ağabeyi Refik Bey’in himayesinde yetişen Ahmet Hikmet, ilköğrenimini Dökmeciler’deki mahalle mektebinde gördükten sonra, Aksaray’daki Mahmudiye Vakıf Rüştiyesi ve Soğukçeşme Askeri Rüştiyesi’ne devam etti. Daha sonra ağabeyinin kayınbiraderi olan Tevfik Fikret’le tanışacağı Galatasaray Sultanisi’ne girdi, buradan 1888'de mezun oldu. 29 Ağustos 1889'da Hariciye Nezâreti Şehbenderlik Hizmetleri Kalemi’nde memuriyete başladı. Matbûât-ı Dâhiliyye Kalemi memurluğu ve Takvîm-i Vekāyi‘ İdaresi mütercim yardımcılığı görevlerini de yürüttü. 1893-95 arasında Atina, Pire, Marsilya, Poti ve Kerç'te şehbender vekilliği ve şehbenderlik görevlerinde bulundu.
1896’da İstanbul’a döndü ve Umur-ı Şehbenderi Kalemi serhalifeliğine tayin edildi. Suat Hanım’la evlendi, Fransızca, İngilizce ve Almanca bilen eşi çalışmalarında ona yardımcı oldu. 1898-1909 arasında Galatasaray Sultânîsi’nde imlâ, kıraat, Türkçe, kitâbet ve edebiyat öğretmenliği yaptı. 1908’de Hariciye’deki görevinden alınarak Umur-ı Ticariye umum müdürlüğüne getirildi. 1910-12 arasında Darülfünun’da Fransız ve Alman edebiyatı tarihi ve estetik dersleri verdi. 1912-18 arasında Peşte Başşehbenderliği görevini yürüttü. 1920’de savaş gereçleri ile ilgili bir komisyon başkanı olarak Peşte, Viyana ve Berlin’e gönderildi. Eşi Suat Hanım’ın vefatı üzerine 1922'de İstanbul'a döndü; bir süre sonra Nerime Hanım’la evlendi. İki evliliğinden de çocuğu olmadı. 1922-24 arasında Halife Abdülmecit Efendi’nin başmabeyinciliğini yaptı. 1926'da Ankara’da Hariciye Vekâleti Umur-ı şehbenderiye ve Ticaret Umum Müdürlüğü’ne, ardından bu vekâletin müsteşarlığına tayin edildi. Hastalığından dolayı bu görevinden istifa ederek İstanbul’a döndü. Anadolu-Bağdat Demiryolları idare meclisi üyeliği görevini yürütürken, uzun süre tedavi gördüğü kanser hastalığından kurtulamayarak vefat etti. Maçka Mezarlığı’nda gömülüdür.
Edebiyata ilgisi öğrenciliği sırasında başladı, ilk şiir denemelerini de bu sıralarda yazdı. İlk ürünleri 1887'de yayımlanan “Saadet-i Mehtap” adlı şiiriyle “Bir Müteverrim’in Ormana Son Vedaı” adlı mensuresidir (Sezâizâde Abdülhalim Hikmet imzasıyla; Pâydar, no. 2, 1887). Nihat Sami Banarlı, onun edebiyata ileride edebiyat anlayışını benimseyeceği Servet-i Fünun dergisine 1891’de yazdığı “Roman Fabrikası” adlı yazıyla girdiğini belirterek, yine de diğer Servet-i Fünuncular’dan oldukça ayrı bir sanat anlayışı olduğunu söyler. Yazı hayatının ilk devresi olan 1890-93 arasında ayrıca Hazine-i Fünun ve Servet-i Fünun dergilerinde müspet bilimlerle ilgili çeviriler de yaptı. 1894-1900 arasında Servet-i Fünun’da yayımladığı, topluluğun dil ve edebiyat anlayışını aksettiren küçük öykülerinde birkaçı dışında çoğunlukla aşk, aile hayatı konuları işlenmiştir.
1908’den sonra Türkçülük ve Yeni Lisan düşüncesini benimseyen Ahmet Hikmet, Türk Derneği, Türk Yurdu ve Türk Ocağı’nın kurucu üyeleri arasında yer aldı. Türk Derneği, Türk Yurdu dergilerinde ve İkdam’da yazılar ve öyküler yayımladı. İçinde, yalnızca ulusal fikirleri yayma amacıyla yazdığı öykülerin yer aldığı Çağlayanlar bu dönemin ürünüdür.
“Gönül Hanım” romanı, 1 Şubat-13 Nisan 1336/1920 tarihleri arasında Tasvir-i Efkar Gazetesi’nde tefrika edildi.
Hakkında Yazılan Tezler: Yüksek Lisans Tezleri: Alaidar Seitjanov, "Ahmet Hikmet Müftüoğlu'nun Çağlayanlar Adlı Eserinde Cümle Bilgisi İncelenmesi", 1995; Gamze Pehlivan, "Ömer Seyfettin ve Ahmet Hikmet Müftüoğlu'nun Hikayelerinde Milli Kimlik ve Öteki", 2011; Meral Erez, "Ahmet Hikmet Müftüoğlu'nun Eserlerinde Batı", 2013; Esin Güngüder, "Ahmet Hikmet Müftüoğlu: 'İdeal Kadın'a Yolculuk", 2019.
Doktora Tezi: Ahmet Tetik, "Ahmet Hikmet Müftüoğlu’nun Hayatı, Eserleri ve Fikirleri Üzerine Bir Araştırma", 1999, MÜ SBE.
Hakkında Yazılan Kitaplar: *Fethi Tevetoğlu, Büyük Türkçü Ahmet Hikmet Müftüoğlu, İst.: 1951 *Hikmet Dizdaroğlu, Müftüoğlu Ahmet Hikmet, İst.: 1964.
Yapıtları: Öykü: *Leyla yahut Bir Mecnunun İntikamı, Asır Kütüphanesi, İst.: 1308/1890-91 *Hâristan ve Gülistan, Edebiyat-ı Cedide, İst.: 1317/1899-1900; Hâristan adıyla, İst.: 1324 *Çağlayanlar, Kütüphane-i Sudi, İst.: 1338/1922.
Roman: *Gönül Hanım, haz. Fethi Tevetoğlu; MEB, İst.: 1971.
Diğer: *Bîgâne Durmayın Aşinanıza: Müftüoğlu Ahmet Hikmet’in Mektup, Şiir ve Günlükleri, haz. M. Kayahan . Özgül; MEB, İst.: 1996 *Monologlar, Palet, İst.: 2016
Çeviri: *Antoine A. Parmentie, Patates, İst.: 1307 *Baronne de Staff, Tuvalet yahut Letafet-i Aza, Asır Kütüphanesi, İst.: 1308/1890-91 *Alexandre Dumas Fils, Bir Riyazinin Muaşakası yahut Kâmil, Ahter Kütüphanesi, İst.: 1308/1890-91.
Kaynaklar: TBEA, c. I, 2001, 26/2010, 29-30; Florinalı Nâzım, “‘Hâristan’ ve ‘Çağlayanlar’”, Süs, S. 21, İst.: 1339, 4-6; Ercümend Ekrem [Talu], “Ahmed Hikmet’e Dâir”, Güneş, S. 11, İst.: 1927; İsmail Habip, Yeniliğimiz, II, 184-186; F. Bayramoğlu, “Müftüoğlu, Ahmet Hikmet”, AA, I, 26; Reşat Ekrem Koçu, “Ahmet Hikmet (Müftüoğlu)”, İSTA, I, 372-373; Banarlı, RTET, 1080-1083; Ahmed Hamdi Tanpınar, “Ahmed Hikmet”, İA, I, 183-184; Fevziye Abdullah Tansel, “Ahmed Hikmet Müftüoğlu, Hayatı ve Sanatı”, Türkiyat Mecmuası, c. IX, 1951, 1-34; Fethi Tevetoğlu, Büyük Türkçü Müftüoğlu Ahmed Hikmet, Ank., 1951; Hikmet Dizdaroğlu, Müftüoğlu Ahmet Hikmet, Ank., 1964; Mustafa Kutlu, “Ahmed Hikmet Müftüoğlu”, TDEA, I, 65-66; Abdullah Uçman, “Ahmed Hikmet (Müftüoğlu)”, YYOA, I, 129-130; M. Kayahan Özgül, “Ahmed Hikmet Müftüoğlu”, Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi, Ank.: 2002, I, 162-163; Recep Duymaz, “Yeğenim Yahut Batıdan Gelen”, Yönelişler, S. 10, İst.: 1982, 31-34; Ramazan Kaplan, “Türk Romanı ve Dış Türkler: Gönül Hanım”, Milli Kültür, S. 71, 1990, 50-51; Bilge Ercilasun, “Ahmet Hikmet Müftüoğlu”, Büyük Türk Klâsikleri, İst.: 1990, X, 76-79; Adnan Akgün, “Osmanlı Arşiv Belgelerine Göre Edebiyatçılarımızın Hal Tercümeleri XV: Ahmet Hikmet Müftüoğlu”, Yedi İklim, S. 42, İst.: 1993, 47-49; Recep Duymaz, “Saflığın Bedeli”, Yedi İklim, S. 56, İst. 1994, 9-11; Bilge Ercilasun, “Ahmet Hikmet Müftüoğlu’nun Orhun Abideleriyle İlgili Romanı: Gönül Hanım”, Yeni Türk Edebiyatı Üzerine İncelemeler, Ank.: 1997, I, 380-390; Adnan Akgün, “Ahmet Hikmet Müftüoğlu’nun Eserlerinin Kronolojik Listesi”, Doğu Akdeniz Üni. Fen Edebiyat Fak. Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Dergisi, S. 1, Gazimağusa, 1998, 125-146; Adnan Akgün, “Ahmet Hikmet Müftüoğlu’nun Memuriyet Hayatına Dair Ek Bilgiler”, İlmî Araştırmalar, S. 7, İst.: 1999, 285-312; Adnan Akgün, “Ahmet Hikmet Müftüoğlu’nun Edebiyat ve Dil Hakkındaki Görüşleri”, TUBA, XXVII/1, 2003, 23-46; Alim Kahraman, "Müftüoğlu Ahmed Hikmet", TDVİA, c. 31, Ank.: 2020, 507-508.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder