A. KADİR / (16 Temmuz 1917, İstanbul – 1 Mart 1985, İstanbul)
Şair, yazar ve çevirmen. Asıl adı İbrahim Abdülkadir Meriçboyu’dur.
İlk şiirleri 1930'da Ali Karasu imzasıyla yayımlandı. Abdulkadir İbrahim ve A.
Kadir imzalarını da kullandı. Bir alay kâtibinin oğluydu. Anne ve babasını
küçük yaşta kaybetti. Açık, aydınlık titizlikle işlenmiş şiirleriyle 1940
kuşağı toplumcu şairleri arasında yer alan şair, çeviri çalışmalarıyla da dünya
şiirinin tanınmasına katkıda bulundu.
1933'te Eyüp Ortaokulu’nu, 1936'da İstanbul Kuleli Askeri Lisesi'ni bitirdi. 1938'de Ankara Kara Harp Okulu son sınıfındayken zararlı yayınlar okuduğu ve Nâzım Hikmet’le
tanıştığı gerekçesiyle tutuklandı ve on ay hapse mahkûm oldu, okuldan
uzaklaştırıldı. Ankara Cezaevi’nde aynı davadan birlikte yattığı Nâzım Hikmet’ten
büyük ölçüde etkilendi ve toplumcu gerçekçi şiire yöneldi. Hapisten çıkınca er
olarak 2,5 yıl askerlik yaptı. 1941'de İÜ Hukuk Fakültesi’ne girdi. Tan
gazetesinde düzeltmen olarak çalıştı. Arkadaşlarıyla Yürüyüş dergisini
çıkardı. Savaş karşıtı şiirlerini içeren ilk kitabı Tebliğ (1943)
toplatılınca, sıkıyönetim tarafından İstanbul dışına sürgün edildi. Sürgünlüğü 1943-47 arasında Muğla, Balıkesir, Konya, Adana ve Kırşehir’de geçti.
1947'de İstanbul’a döndü ve bir bisküvi fabrikasında çalışmaya başladı. Çeşitli
yayın evlerinde düzeltmenlik, çevirmenlik gibi işler yaptı. 1965'ten sonra şiir
çevirileri ve kitaplarının yayımıyla uğraştı.
Başlangıçta Faruk Nafiz Çamlıbel ile Necip Fazıl etkisinde
şiirler yazdı, Nâzım Hikmet’in şiirleri ile karşılaşınca şiir ve dünya
görüşünde önemli değişikler oldu. Bireysel dramı toplumsal sorunların
birlikteliği içinde ele aldığı, Ses ve Yeni Edebiyat dergilerinde
yayımlanan şiirlerinde Nâzım Hikmet’in etkisi belirgindir. Olgunluk dönemi
şiirlerinde konuşma diline yakın bir dil kullandı, türküler, halk
şiiri ve gelenekleri motiflerinden yararlandı. Savaş, yoksulluk, sürgünlük,
hapislik acılarını yaşayan insanın duygularını, iyiye, doğruya, eşitliğe olan
özlemini yalınlık, gerçeklik ve lirizmle yansıttı. Çarpıcı bitişler,
yinelemeler, iç uyaklar ve ses uyumları belli başlı şiirsel biçimleri. 1940’lı
yılların toplumsal gerçekçi şiirinin ortak temaları ve biçimleriyle, Orhan Veli
kuşağının bazı söyleyiş özelliklerini kaynaştırarak sentezci bir şiire ulaştı. "A. Kadir'de dikkati çeken özelliklerinden biri
1940 kuşağı şiiri içinde şiiri en yalın imge düzenine indirgemesidir."
(Hızlan)
Konularını toplum sorunlarından alan şiirleri ile çevirileri 1940-46
arasında Ses, Yeni Edebiyat (1940 /41), Yeni Ses (1941/43), Yürüyüş
(1942/43), Yığın (1946), 1951-71 arasında Yeryüzü (1951/52), Beraber
(1952), Yeditepe (1952), Gelecek (1971), Yağmur ve Toprak,
Dönem, Yeni Gerçek, 1975-85 arasında Militan, Sanat Emeği, Su Şiir
Seçkisi, Varlık, Yarına Doğru gibi dergilerde yayımlandı.
1955'te Abdülbaki Gölpınarlı ile Farsça aslından
düzyazı olarak çevirdikleri Mevlâna’nın şiirlerini serbest nazma dökerek Bugünün
Diliyle Mevlânâ, Azra Erhat ile birlikte yayımladıkları İlyada ve Odysseia
çevirileri büyük ilgi gördü. İkinci
kitabı Hoş Geldin Halil İbrahim (1959) dönemin şiirsel eğilimlerinin
dışında kalan şairin çizgisini değiştirmediğini gösterdi. Bunu Dört Pencere (1962)
ve bütün şiirlerini topladığı Mutlu Olmak Varken (1968) izledi. Avrupa
ve Üçüncü Dünya Ülkeleri şairlerinden tek başına ya da ortaklaşa yaptığı pek
çok çeviriyi 3 ciltte Dünya Halk ve Demokrasi Şiirleri adı altında bir
araya getirdi (1973–80). Doğu ve Batı şairlerinden tek başına ya da Asım
Bezirci, Afşar Timuçin, S. Şalom, Gülen Fındıklı, Eray Canberk vd. ile birlikte
çeviriler yaptı. Şiirleri üzerine geniş bir yorum Asım Bezirci'nin On Şair On
Şiir (1971) kitabında, hakkında geniş bir kaynakça ise Gösteri dergisi, Nisan
1985 sayısındadır.
Ödül: 1959 Habip Edip Törehan Çeviri Ödülü'nü, 1961 TDK Çeviri Ödülü'nü, 1980
TYS Hasan Ali Ediz Edebiyat Çeviri Ödülü'nü ve 1983'te Yazko Çeviri dergisi
tarafından verilen Azra Erhat Üstün Hizmet Ödülü'nü aldı.
Hakkında Yazılan
Tezler: Bergen Baygara Kalem, "Abdulkadir Meriçboyu'nun Şiirlerini Çözümleme ve Değerlendirme",
YLT, Dan. Doç. Dr. Fatih Sakallı, Gazi Üni. SBE, Türk Dili ve
Edebiyatı ABD, Ank.: 2014, 148
s.
Hakkında Yazılan Kitaplar: *A. Kadir, (haz. Gülen Aktaş, Afşar Timuçin, Aydın Hatipoğlu ve Eray Canberk), İst.: Gerçek Sanat, 1989.
Yapıtları: Şiir: *Tebliğ, İst.: Sebat B., 1943 *Hoş Geldin Halil İbrahim, İst.: 1959 *Dört Pencere, İst.: İstanbul Mtb.,
1962 *Mutlu Olmak Varken, (ilk üç kitabına 45
şiir eklenerek) İst.: Fono Mtb., 1968
*Mutlu Olmak Varken, Bütün Şiirleri, İst.: Can, 1988 / Anı: *1938 Harb Okulu
Olayı ve Nazım Hikmet, İst.: İstanbul Mtb., 1966 / Gezi: *Sovyet Rusya’da
Onbeş Gün, İst.: Hilal Mtb., 1978 / Sadeleştirme ve Çeviri: *Bugünün
Diliyle Mevlânâ, (Abdülbaki Gölpınarlı ile), İst.: İstanbul Mtb., 1955 *Homeros,
İlyada I-VI, (Azra Erhat
ile), İst.: Türkiye İş Bankası, 1958-1962 *Paul Eluard, Pierre Gamarra, Mevlânâ, Pablo Neruda, Guillevic,
Robert Desnos, Hayyam, Bertolt Brecht ve Boris Vian, Asıl Adalet, 2.
bas. İst.: Yeni Mtb., 1960 *Paul Eluard, Seçme Şiirler, (Asım Bezirci ile),
İst.: İstanbul Mtb., 1961 *Bugünün Diliyle Hayyam, İst.: İstanbul Mtb., 1964 *Tevfik Fikret, Eski Çağlar Tarihi, İst.: Cem-Zi Mtb., 1965 *Bugünün
Diliyle Tevfik Fikret, İst.: Gün Mtb., 1967 *Homeros,
Odysseia, (Azra Erhat ile), İst.: Sander, 1970 *Bertolt Brecht, Halkın Ekmeği,
(Asım Bezirci ile), İst.: Haşmet Mtb., 1972 *Dünya Halk
ve Demokrasi Şiirleri 3 cilt, İst.: Hilal
Mtb., 1973-1975-1980 *Vietnam Şiiri, (Afşar Timuçin ile), İst.: Hilal Mtb., 1973 *Filistin
Şiiri, (Afşar Timuçin ve Süleyman Salom ile), İst.: Hilal Mtb., 1974 *Portekiz
Sömürgeleri Şiiri, (Afşar Timuçin ile), İst.:
Hilal Mtb., 1975 *Bertolt Brecht, Makinaların Türküsü, (Gülen
Fındıklı ile), İst.: Sanat Emeği,
1979 *Bertolt Brecht, Karanlık Zamanlar,
Gülen Fındıklı ile; İst.: Sanat Emeği, 1980 *T. Rozewichz, Utanmayın
Gözyaşlarından, (Gülen Fındıklı ile), İst.: Yazko, 1981 *Nikiforos Vrettakos, Savaş Hazırlığı, (Panayot Abacı ile birlikte), İst.: Yazko, 1983 *Bu Rüzgârı Toplayın, Çeviri Şiirler; İst.: Örnek,
1983 .
Kaynaklar: TBEA c. I, 2001, s. 1-2/2010, s. 1-2; Kurdakul, Sözlük, s.
34; Behramoğlu, Antoloji, c. II, s. 1049-1050; A. Kadir, 1938 Harp Okulu Olayı ve Nâzım Hikmet. İstanbul Mtb., İst.: 1967; A.
Kadir, Mutlu Olmak Varken. Hilal Mtb., İst.: 1976;
Gülen Aktaş Afşar Timuçin, Aydın Hatipoğlu ve Eray Canberk, A. Kadir, Gerçek Sanat, İst.: 1989; Doğan Hızlan, Kitaplar Kitabı, İst.:
YKY, 1996, s. 17-18; Bergen Baygara Kalem, "Abdulkadir Meriçboyu'nun Şiirlerini Çözümleme ve Değerlendirme", YLT, Gazi Üni. SBE, Türk Dili ve Edebiyatı ABD, Ank.: 2014; Tayfun Haykır, "Biyografik Eleştiri Bağlamında A.
Kadir'in "Bir Kayısı Ağacı" Adlı Şiiri", Sosyal Bilimler Dergisi. 6 (37), 2019, s. 149-162; Özge Atasoy, "A. Kadir'in 'Bir Kayısı Ağacı'
Şiirinin Ontolojik Analiz Yöntemiyle Çözümlenme
Denemesi", Akademik Dil ve
Edebiyat Dergisi, c. 5, S. 1, 2021, s. 569-590.