21 Ocak 2025 Salı

ABDÜLHALİM MEMDUH

ABDÜLHALİM MEMDUH / (1866, İstanbul – 21 Temmuz 1905, Folkestone / İngiltere) 

Şair, yazar, edebiyat tarihçisi. Ali Seza imzasını da kullandı. Kaymakam Ali Ragıp Bey’in oğlu. Düzenli bir öğrenim göremedi. Bir süre Lisan Mektebi’ne devam etti. Sürgüne gönderildiğinde Hukuk Mektebi’nin ikinci sınıfındaydı. Hariciye Nezareti’nde kâtip olarak çalıştı. Mizan gazetesinde yazdı. Muhit dergisinin yazı işlerini yürüttü. II. Abdülhamit döneminde Mizan’daki yazılarından dolayı tutuklandı ve Konya’ya sürgüne gönderildi. Bir süre sonra yeni sürgün yeri Trablusgarp’a gönderilirken yolda İskenderiye’ye kaçtı ve daha uygun bir sürgün yeri için başvurdu. İzmir’de oturma isteği kabul edildi. Burada vilayet tercümanlığı yaptı. Ardından Bitlis’e sürgün edildi. Birkaç ay sonra yine İzmir’e dönmesine izin verildi. Çok geçmeden Jön Türkler’e katılmak üzere Avrupa’ya kaçtı (1900). Fransa, İngiltere ve Tunus’ta yaşadı. Cenazesi Mustafa Fazıl Paşa’nın kızı Prenses Nazlı tarafından Tunus’a götürülerek vasiyet ettiği tepeye gömüldü.

Hem aruz, hem hece ölçüsüyle şiirler yazdı. Zeki ve taşkın bir yaradılışa sahipti. Şiirlerine alaycı bir tarz hâkimdi. Abdülhak Hâmit’in takipçisidir Çağdaşı Muallim Naci’nin fikirlerinin şiddetle karşısında oldu. Osmanlılarda, “edebiyat tarihi” adını taşıyan ilk kitap Abdülhalim Memduh tarafından kaleme alındı. Küçük boyda 134 sayfalık Tarih-i Edebiyat-ı Osmaniye adlı bu eserin ilk bölümünde edebiyat üzerine genel nitelikte bilgiler verildikten sonra, ikinci bölümde eski Türk edebiyatı, üçüncü bölümde Akif Paşa’dan başlayarak 1880’li yıllara kadar yeni dönem edebiyatı örneklerle ele alınmıştır. Fransızca ilk Türk şiiri antolojisini Edmond Fazy ile birlikte hazırla. Halit Ziya ile yakın arkadaş oldu.

Kendi adıyla yayımladığı ilk şiir, “Müteverrime” 1884’te Tercüman-ı Hakikat’te çıktı. Şiirleri ve tefrikaları; Ahenk, Gülşen, Hamiyyet, Hizmet, İrtika, Mîzan, Muhit, Muktebes, Nihal, Nokta, Risale-i Hafî, Sebat, Servet-i Fünun, Tercüman-ı Hakikat, Umran gibi dergi ve mecmualarda yayımlandı.

Hakkında Hazırlanan Tezler: Özcan Aygün, "Abdülhalim Memduh Hayatı-Eserleri ve Tarih-i Edebiyyat-ı Osmaniyye Adlı Eseri", YLT, Dan. Yrd. Doç. Dr. Recep Duymaz, Trakya Üni. SBE, Türk Dili ve Edebiyatı ABD, Edirne: 1994, 210 s.; Bilal Öngül, "Abdülhalim Memduh’un Hayatı ve Eserleri Üzerine Bir Araştırma". Doktora Tezi, Dan. Prof. Dr. Ömer Faruk Huyugüzel, Ege Üni. SBE, Türk Dili ve Edebiyatı ABD, İzmir: 2002, 293 s.

Yapıtları: Şiir: *Tasvir-i Vicdan, İst.: Nişan Berberyan Mtb., 1884 *Tasvir-i Hissiyat, İst.: Burhan, 1886 / Hikâye: *Bürhan, İst.: ?, 1886 / Biyografi: *Reşid Paşa, İst., 1889 / Oyun: *Ümitsiz Mülakat yahut İstifade-i İbret, İst.: 1875 *Bedriye, İst.: Mahmutbey Mtb., 1886 *Abdülhamit ve Genç Türk Bir Haremağası, Refik Nevzat’la, Paris, ?, 1901; 2. bas. İst.: 1909 *Nalan, ?, ?, ? / İnceleme: *Tarih-i Edebiyat-ı Osmaniye, İst.: Mahmutbey Mtb., 1888/1889 / Antoloji: *Antologie des Poèmes d ’Amour Turcs, (Edmond Fazy ile), Paris: 1905 / Diğer: *Mazlum Türklere Mev'ize, ?, Paris, 1902 *Ne Bekliyoruz?, ?, Londra, 1902.

Kaynaklar: TBEA, c. I, 2001, s. 8/2010, s. 8-9; Kurdakul, Sözlük, s. 11; Necatigil, İsimler, s. 11; İbnülemin, Şairler, II, s. 928-941; TA, I, s. 54; “Abdülhalim Memduh”, TDEA, I, s. 19; Özkırımlı, TEA, I, s. 26-27; M. Orhan Okay, “Edebiyat Tarihi”, DİA, X, s. 404; Abdullah Uçman, “Abdülhalim Memduh”, YYOA, I, s. 48; Osmanlı Müellifleri, II, s. 240-241; Mustafa Nihat [Özön], Son Asır Türk Edebiyatı Tarihi, İst.: 1941,s.  348-349; Levend, Türk Edebiyatı Tarihi, I, s. 479; Ali Kemal, Ömrüm, haz. Zeki Kuneralp, İst.: 1985, s. 74, 103-126; Nazım H. Polat, Şahabeddin Süleyman, Ank.: 1987, s. 137-139; Niyazi Akı, Türk Tiyatro Edebiyatı Tarihi, İst.: 1989, s. 120-121, 124, 158, 174; Özcan Aygün, Abdülhalim Memduh: Hayatı-Eserleri ve “Târih-i Edebiyyât-ı Osmâniyye”, YLT, Trakya Üni. SBE, Edirne: 1994; Özcan Aygün, “Doğumunun 130. Yıldönümünde Abdülhalim Memduh”, Akademik Araştırmalar, S 3, Erzurum 1996, s. 12-15; Özcan Aygün, “Ara Nesil”, Ay Işığı, S. 6, Isparta 1997, s. 47-51; Ömer Faruk Akün, “Bir Türk Edebiyatı Tarihi Yazmak Mümkün müdür?..”, Dergâh, I/1, İst.: 1990, s. 12; Nurullah Çetin, “Türkçede İlk Edebiyat Tarihi”, TDE., IX/1, 1995, s. 143-152; İnci Enginün, “Edebiyat Tarihi”, TDEA, II, s. 443-444; M. Kayahan Özgül, “Abdülhalim Memduh”, Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi, Ank.: 2002, I, s. 75; TDVİA, c. 29,  Ank.: 2004, s. 85-86; Bilal Öngül, "Abdülhalim Memduh’un Hayatı ve Eserleri Üzerine Bir Araştırma". Doktora Tezi, Ege Üni. SBE, Türk Dili ve Edebiyatı ABD, İzmir: 2002.

Hiç yorum yok: