TÜRKER ACAROĞLU

 ACAROĞLU, TÜRKER / (21 Eylül 1915, Razgrad / Bulgaristan - 3 Ekim 2016, İstanbul)

 Bibliyografya/kaynakça, biyografi/özgeçmiş ve kütüphanecilik uzmanı, yazar, halk bilimci, araştırmacı, çevirmen. Bazı yazılarında Mehmet Türker imzasını da kullandı. Tam adı Mehmet Türker Acaroğlu. Çiftçi ve marangoz Muharrem ile Fatma Acaroğlu’nun oğlu. İlk ve orta okulu Razgrad’da okudu. Sofya’da çıkan Deliorman gazetesinde çalıştı. Lise öğrenimini Balıkesir Necati Bey Erkek Öğretmen Okulu ve Adana Erkek Öğretmen Okulu’nda tamamladı (1937). İlk öğretmenliği Erzurum'un Pasinler (Hasankale) ilçesine bağlı Baldicivan (Esendere) köyündedir. Bu okulda bir ders yılı çalıştıktan sonra aynı yılın yaz aylarında Ankara Gazi Eğitim Enstitüsü giriş sınavlarını kazanarak Türkçe-Edebiyat bölümünde iki yıl okudu. (1938-40) İlk olarak Ankara Erkek Lisesi Türkçe stajerliğine atandı. Bir ay sonra Ağrı Karaköse Ortaokulu'na nakledildi. Ağrı'da geçirdiği bir ay sonunda Yedek Subay Okulu'nun 14. dönemine katılmak üzere İstanbul'a gitti. Bu sırada patlak veren II. Dünya Savaşı uzadıkça özel bir yasa ile subaylık görevi de uzadı. 1943'te terhis olan Acaroğlu, kura ile Kars Sarıkamış Ortaokulu'na Türkçe Öğretmeni olarak atandı. Bu okulda bir süre sonra müdür yardımcılığı görevini üstlendi. 1943-44 arasında Ankara'ya tayin oldu ve buradaki öğretmenliği sırasında Ankara Üniversitesi Hungaroloji Enstitüsü’nde öğrenim hayatına tekrar atıldı. Bu fakültede geçirdiği 3. yılın başlarında devlet memurlarının yükseköğrenim okullarında devam edemeyeceği ile ilgili yasa gereği bir ihbar sonucu kaydı silindi. 1946-47 ders yılı başında aynı fakültede dönemin Milli Eğitim Bakanlığı Yayım Müdürü Adnan Ötüken’in açtığı Kütüphanecilik Kursu'na kaydoldu ve 5 Haziran 1947'de başarı belgesi aldı. Bir sonraki sene de ihtisas kursunu tamamlayan Acaroğlu, Uzman Kütüphaneci oldu. 1946 yılından başlayarak Milli Kütüphane Hazırlık Bürosu'nda gönüllü olarak çalışmaya başladı. Aynı zaman zarfında bir numaralı kurucu üyesi olduğu Türk Kütüphaneciler Derneği Yönetim Kurulu'nda da aktif olarak görev aldı. Milli Kütüphane kuruluş yasası çıkmasının hemen ardından ilk iki uzmandan biri olarak tayini yapıldı. 1950’de Hükümet tarafından Paris’e gönderildi; Paris Devlet Dokümantasyon Enstitüsü’nde, Yüksek Kütüphanecilik Okulu’nda, Milletlerarası Arşivcilik Kursu’nda okudu. Sorbonne’da Fransız uygarlığı kurslarını izledi ve Bibliothéque Nationale’de staj yaptı. Yurda döndükten sonra 27 Kasım 1952’de İstanbul’da bulunan Türkiye Cumhuriyeti Millî Eğitim Bakanlığı’na bağlı Basma Yazı ve Resimler Derleme Müdürlüğü’ne atandı. 1953 yılı başında Millî Kütüphane’de UNESCO tarafından Bibliyografya Enstitüsü’nü kurmakla gönderilen M. Rauc’un yanında çevirmen ve yardımcı olarak geçici görevle Ankara’ya alındı. 1957'de Ankara Üni. Siyasi Bilgiler Fakültesi’ne bağlı olarak Birleşmiş Milletler tarafından kurulan Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü’nü bitirerek Yüksek İdarecilik Diplomasını aldı. 22 yıl Basma Yazı ve Resimleri Derleme Müdürlüğü’nde görev yaptıktan sonra kendi isteği ile 1974'te emekli oldu. Halkbilim alanında çeşitli sempozyum ve kongrelerde bildiriler sundu. TYS, TDK, Türk Kütüphaneciler Derneği (1 nolu kurucu üye) ve Türkiye Coğrafya Kurumu üyesidir. İstanbul’da yaşadı; evli, iki kız babasıydı.

Acaroğlu, 3 Ekim 2016 Pazartesi günü İstanbul’da hayata gözlerini yumdu. Cenazesi, 5 Ekim 2016 Çarşamba günü İstanbul Avcılar Hacı Osman Ağa Camisi’nde kılınan öğle ve cenaze namazlarının ardından Topkapı Eski Kozlu Mezarlığı’nda toprağa verildi.

İlk yazı ve çevirileri Balıkesir Halkevi’nin Kaynak dergisinde ve yerel gazetelerde yayımlandı (1934-35). Yazıları ve kitap tanıtmaları; Ajans-Türk, Akşam, Anayurt, Avcılar Express, Bakırköy Ekspres, Balkan Türklerinin Sesi, Balkanlar'da Türk Kültürü, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, Başkent, Belleten, Bibliyografya, Bilim ve Ütopya, Boğaziçi Üniversitesi Halkbilimi Yıllığı, Cep Dergisi, Cumhuriyet, Cumhuriyet Kitap, Çağrı, Dünya, Edebiyat Cephesi,  Eflâtun, Emre (Eskişehir), Erciyes, Felsefe Yazıları, Folklor, Folklor Halkbilim Dergisi,  Folklor ve Etnoğrafya Araştırmaları. Folklora Doğru,  Gazetecilik Enstitüsü Dergisi, Güncel Sanat, Güneş, Güneyde Kültür, Güneydoğu Avrupa Araştırmaları, Günümüzde Kitaplar, Halk Kültürü, Havadis, Hürses, Hürvatan, İçel Kültürü, İlköğretim,  İstanbul-Boğaziçi, İstanbul İl Yıllığı, Kalem, Kaynak, Kıyı, Kitap Belleten, Kitaplar Arasında, Kudret, Küçükçekmece, Kültür, Kültür Dünyası, Milli Eğitim, Milliyet Pazar, Milliyet Sanat, Müteferrika, Savaş, Somut, Son Posta, Tan, Tasvir, Tedrisat Mecmuası, Tercüme, Tiyatro 76, Tiyatro 77, TTK Belleten, Tuna Boyu, Türk Dili, Türk Dünyası Araştırmaları, Türk Dünyası Tarih Dergisi, Türk Düşüncesi, Türk Edebiyatçılar Yıllığı, Türk Folklor Araştırmaları, Türk Folkloru, Türk Folkloru Araştırmaları, Türk Kütüphaneciler Derneği Bülteni, Türk Halk Kültürü Araştırmaları, Türk Kültür Araştırmaları, Türk Sanatı, Türk Yurdu, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Belleteni, Türkiye Yıllığı, Ulus, Ulusal Kültür, Ülkü, Varlık, Varlık Yıllığı, Vatan, Ülkü, Yazko Edebiyat, Yazko Somut, Yeditepe, Yeni Batı Trakya, Yeni Defne, Yeni Edebiyat, Yeni Gazete, Yeni İnsan, Yeni İstanbul, Yeni Öğretmen, Yeni Politika, Yeni Sanat, Yenilik, Yücel gibi dergi ve gazetelerde yayımlandı. Yüksek öğrenim gördükten sonra yayın tanıtımı, eleştiri, bibliyografya, biyografi, atasözleri, masallar ve ad bilimi alanlarındaki derleme ve araştırmalarıyla tanındı. Bulgarca ve Fransızcadan çeviriler yaptı. Bulgaristan Türklerinin kültürünü araştırmak en büyük uğraşısıydı. Kütüphanecilik, Türk kültürü ve halk bilimi alanında çok sayıda millî ve milletlerarası kongre, sempozyuma katılıp bildiri sundu. İstanbul Radyosu’nda “Kitapseverlerle Baş Başa” (1957-60) ve “Ülkemizden Yöremizden” (1985-89) programlarını hazırladı.

1998-2011 arasında Kaynak Yayınları tarafından 30 cilt olarak basılan Atatürk'ün Eserleri'nin danışma kurulunda yer aldı. 1939’dan başlayarak hazırladığı 141 bibliyografya ile ülkemizin en çok bibliyografya üreten bibliyografıdır. Bibliyografyalarının 15'i kitap olarak yayınlanmıştır. 100. yaşı dolayısıyla Bülent Ağaoğlu tarafından hazırlanan “M. Türker Acaroğlu Kaynakçası” Müteferrika dergisinde (S 47, Yaz 2015/I, s. 287-384) yayımlandı.

Ödül: 1991 İhsan Hınçer Türk Folkloruna Hizmet Ödülü'nü; 1995 Türk Kütüphaneciler Derneği Üstün Hizmet Ödülü'nü; 1981 Bulgar Devletinin 1300. Kuruluş Yıldönümü Altın Madalyası'nı (1985’te, Türklere yapılan zulümler nedeniyle iade etti); TDK İstanbul Şubesi 2004 Kütüphanecilik Ödülü'nü aldı. 2004'te TYS’den teşekkür belgesi aldı.

Yapıtları: İnceleme: *Bulgaristan’da 120 Yıllık Türk Gazeteciliği, 1865-1985, İst.: Gazeteciler Cemiyeti, 1990 *Türkiye’de ve Dünyada Derleme Çalışmaları, İst.: Türk Kütüphaneciler Derneği, 1997 *Bulgaristan Türkleri Üzerine Araştırmalar, Ank.: KB, 1999 *İlk Derleme Müdürü Selim Nüzhet Gerçek, Ank.: KB, 2001 *Batı’da ve Türkiye’de Kaynakça Tarihi, (Louise - Noelle Malcles ve Andree Lheritier ile birlikte), İst.: İletişim, 2003 *Bulgaristan Türkleri Üzerine Araştırmalar–I, İst.: IQ, 2007 *Bulgaristan Türkleri Üzerine Araştırmalar–II, İst.: IQ, 2007 / Sözlük: *Ortaokul ve Lise Türkçe Edebiyat Kitaplarında Adları Geçen Şair ve Yazarlar, Hayatları, Eserleri, İst.: İnkılâp ve Aka, 1963 *Edebi Eserler Sözlüğü: Seçme 200 Eser, Ank.: MEB, 1965 *Ozanlar ve Yazarlar, İst.: As B., 1967 *İstanbul’un Yetiştirdiği Ünlü Kişiler, Ozanlar, Yazarlar, Sanatçılar, 1976 *Bulgaristan’da Türkçe Yer Adları Kılavuzu, Ank.: KTB, 1988 *En Ünlü Dünya Yazarları, İst.: Kaya, 1988 *Sovyetler Birliğinde Yaşayan Kimi Kavimlerin Atasözleri, İst.: 1984 *Dünya Atasözleri, İst.: Kaya, 1989 *Türk Atasözleri, İst.: İletişim, 1992 *Bulgarların Aldığı Türkçe Adlar ve Soyadları Sözlüğü, Ank.: KB, 1999 *Balkanlarda Türkçe Yer Adları Kılavuzu, İst.: IQ, 2006 *Azınlıkların ve Yabancıların Aldığı Türkçe Adlar ve Soyadlar Sözlüğü, İst.: IQ, 2009 *Dünyada Türkçe ve Türkçeleşmiş Yer Adları Kılavuzu, 2014 *Türkçeden Bulgarcaya Geçen Kelimeler Sözlüğü, Edirne: Trakya Üniversitesi, 2016 / Deneme: *Yarınlara Doğru, Ank.: Türk Kütüphaneciler Derneği, 2009 / Bibliyografya: *İstanbul Üniversitesi Yayınları Bibliyografyası 1933-1945, gen. 2. bas., (Adnan Ötüken’le), Ank.: AÜDTCF, 1947 *Ankara Üniversitesi Yayınları Bibliyografyası, (tamamlayamadı), 1950 *Türkiye Bibliyografyası, 1953 *Türk Tarihinin Bibliyografya Kaynakları, 1954 *Türkiye'nin de Katıldığı Milletlerarası Harita Bibliyografyası, 1954 *Türk Halk Bilgisi ve Halk Edebiyatı Üzerine Seçme Yayınlar Kaynakçası, (Fıtrat Ozan’la), Ank.: TDK, 1972 *Türk Halk Ozanları ve Destanları Bibliyografyası, 1928-73, (Fıtrat Ozan’la), İst.: Boğaziçi Üni. Folklor Kulübü, 1978 *Açıklamalı Atatürk Kaynakçası: Atatürk, Kurtuluş Savaşı, Atatürk Deyimleri ve Türkiye Cumhuriyeti Üzerine Türkçe ve Yabancı Dillerde Yayımlanmış 500 Seçme Kitap (A-D), Ank.: Türkiye İş Bankası, 1981 *Açıklamalı Atatürk Kaynakçası: Atatürk, Kurtuluş Savaşı, Atatürk Deyimleri ve Türkiye Cumhuriyeti Üzerine Türkçe ve Yabancı Dillerde Yayımlanmış 500 Seçme Kitap (E-Z), Ank.: Türkiye İş Bankası, 1981 *Rumeli Türk Ağızları Üzerine Türkçe ve Yabancı Dillerdeki Başlıca Araştırmaların Açıklamalı Kaynakçası (1904-1981): Türk Dili ve Ağızları Üzerine Bulgar Araştırmaları, İst.: ?, 1985 *Açıklamalı Süleyman Nazif Kaynakçası, Ank.: Ziya Gökalp Derneği, 1987 *Bulgarlar ve Bulgaristan Üzerine Yüzyıllık Türkçe Kaynakça, 1878-1978, Ank.: TTK, 1997 *Prof. Dr. Pertev Naili Boratav Kaynakçası (1931-1998), Ank.: KB, 1998 / Antoloji: *Çocuk Şiirleri Antolojisi, Ank.: Berkalp, 1944 *Bulgar Hikâyeleri Antolojisi, İst.: Redhouse, 1967 / Ders Notu: Arşiv Dosya Tanzimi ve Dokümantasyon Tekniği Ders Notları, 1971 / Baskıya Hazırlama/Sadeleştirme: *Tevfik Fikret, Şermin, Ank.: Koşal B., 1946 *M. Turhan Tan, Atatürk, İst.: Kanaat, 1947 (1974) *Necip Asım Yazıksız, Kitap, İst.: İletişim, 1992 / İnceleme: Türkiye Bibliyografyası Bugün Ne Durumda?, Ank.: 1970 / Araştırma: *Bulgar Halk Yazınında Türk Motifleri, İst.: Edebiyat Fakültesi B., 1983 *Balkan Halk Biliminde Türk Etkileri, 1983 *Dünyada Basılan İlk Türkçe Kitap, Ank.: TTK, 1986 *Tarih Boyunca Türkçe Lakap, Ad ve Soyadı Alan Bulgar Ünlüleri , Ank.: ?, 1988 *Bulgarlar Yine ''Türk Himayesi'' İstiyor", Ank.: TTK, 1990 *Bulgaristan Türklerinin Dünü-Bugünü-Yarını, Ank.: TTK, 1993 *"Bükreş'teki Gizli Bulgar İhtilâl Merkez Komitesi'nin Sultan Abdülaziz'e Gönderdiği İlginç İki "Muhtıra" (1867-68), Ank.: TTK, 1993 *XV. yy. Sonlarıyla XVI. yy. Başlarında Balkanlar'da Türkçe Yer Adları (1490-91/1520-30), Ank.: TTK, 1994 *Nasreddin Hoca ile Kurnaz Peter Üzerine Kapsamlı Bir Araştırma, İst.: 1996 *Gagauzların Kökeni, Ank.: TTK, 1999 *Osmanlı-Türk Kültürünün Bulgaristan'daki İzleri ve Etkileri, Ank.: TTK, 2002 *Dünyada Türkçe ve Türkçeleşmiş Yer Adları Kılavuzu, Avrasya Ank.: Kütüphaneciler Birliği Derneği, 2014 / Çeviri: *Prof. Atanas Manov, Gagauzlar/Hristiyan Türkler Varlık, Ank.: 1939-40 *Birimiz Hepimiz İçin-Bulgar çocuk öyküleri, Ank.: Çocuk Esirgeme Kurumu, 1944 *Bulgar Masalları, Ank.: Berkalp, 1946 *Stefan Jeromski, Vatan Uğrunda, (Â. Şakar’la), İst.: İstanbul Yayın İstihlâk Kooperatifi, 1946 *Hint Masalları, İst.: Rafet Zaimler, 1951 *Kar Çiçeği - Bulgar masalları, İst.: Hür, 1961 *Sihirli Çalgı -Bulgar masalları, İst.: Hür, 1961 *Grigory Petrov, Ak Zambaklar Ülkesinde, İst.: Tekin, 1968 *Gün ile Ay -Bulgar çocuk öyküleri, İst.: Varlık, 1969 *Prof. Bonü St. Angelov, Slav Alfabesini Yaratan Kiril ile Metodiy Kardeşler, İst.: Yaylacılık B., 1970 *Yordan Yovkov, Tekerleklerin Türküsü, İst.: Yazko, 1982 *S. S. Bobçev, Deliorman Türklerinin Kökeni, Ank.:TTK, 1988 *Gérald Duverdier, İlk Türk Basımevinin Kuruluşunda İki Kültür Elçisi: Savary de Brèves ile İbrahim Müteferrika, Ank.: TTK, 1992 *Yordan Trifonov, Tarih ve Söylentilerde Mihalbeyoğulları, Ank.: TTK, 1997 *İ. Georgieva, Bulgaristan Alevileri ve Demir Baba Tekkesi, İst.: Kaynak, 1998 *Elin Pelin, Bir Türk Kadını Uğruna, 2003 *José Ortega Y Gasses, Kütüphanecinin Görevi, Ank.: Türk Kütüphaneciler Derneği, 2011 *Balkan Efsaneleri, İst.: Varlık, 2013 *Yordan Yovkov, Kuzgun Hanında Geceler, İst.: Evrensel, 2014 *Yordan Yovkov, Sınır Boyundaki Çiftlik, İst.: Evrensel, 2015. 

Kaynaklar: TBEA, c. I, 2001, s. 9-10/2010, s. 9-10; Kurdakul, Sözlük, s. 11-12; Necatigil, İsimler, s. 11-12; Nebioğlu, s. 17; Özkırımlı, TEA, I, s. 29; TDEA, I, s. 25; Karaalioğlu, s. 9; S. N. Özerdim, "M. Türker Acaroğlu, Açıklamalı Atatürk Kaynakçası", Belleten, c. XLV, S. 180, s. 573-574; B. Ağaoğlu, “M. Türker Acaroğlu, Kaynakçaların Kaynakçası”, Müteferrika, S. 7, Güz 1995; Arslan Kaynardağ, “Değerli Derleme Müdürü ve Bibliyografyacı Türker Acaroğlu’na Saygı”, Cumhuriyet Kitap, S. 462, 24 Aralık 1998, s. 17; İhsan Işık, Türkiye Yazarlar Ansiklopedisi, Elvan, Ank.: 2001; İhsan Işık, Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi, Elvan, Ank.: 2007; Alpay Kabacalı, Kültürümüzden İnsan Adaları, YKY, İst.: 1995, s. 129-132; Bülent Ağaoğlu, "M. Türker Acaroğlu Kaynakçalarının Kaynakçası", Müteferrika, S. 7, Güz 1995, s. 129-151; Aydın İleri, "Bir asır kütüphaneci: Türker Acaroğlu", Birgün, 21 Eylül 2014; Bülent Ağaoğlu, “M. Türker Acaroğlu Kaynakçası” Müteferrika, S 47, Yaz 2015/I, s. 87-384; Mehmet Manyas, "M. Türker Acaroğlu’nun Ardından Bizde Kalanlardan...", Türk Kütüphaneciliği, c. 30, S. 4, 2016, s. 749-751; Bülent Ağaoğlu, "Genç Kütüphaneciler İçin Türker Acaroğlu Rehberi", Türk Kütüphaneciliği, c. 30, S. 4, 2016, s. 756-761; Nail Tan, Yitirdiklerimiz-Mehmet Türker Acaroğlu", Türk Dili, S. 779, Kasım 2016, s. 113-116; Nilay Altunay, "Türkçeden Bulgarcaya Geçen Kelimeler Sözlüğü", Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, c. 6, S. 12, 2016, s. 179-181; Levent Doğan, "Türkçeden Bulgarcaya Geçen Kelimeler Sözlüğü", Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, c. 7, S. 13, 2017, s. 257-260; İletişim Yayınları web sitesi, erişim tarihi: 2 Kasım 2021. 

*Yayına Hazırlayan: Şükrü Kırkağaç

*23 Ocak 2025 tarihinde güncellendi.