(1820, Van – 1907,
Kudüs)
Sosyal, siyasal, kültür, eğitim ve
ulusal özgürlük hareketi temsilcisi. Ermeniler tarafından Hayrig (Baba) ismiyle
onurlandırıldı.
Van Lim (Adır) ve Gduts (Çarpanak) adalarındaki
manastırlarda eğitim gördü. 1840’larda Vaspuragan bölgesini gezerek ağır
sosyal, ekonomik koşulları yerinde izledi. 1842’de İstanbul’a yerleşti.
1846’dan itibaren dört yıl boyunca Hasköy Ermeni Okulu’nda öğretmenlik yaptı.
Van dönüşünde evlendi ve askere gitmemek için acele olarak İran’a, oradan Gümrü
ve Eçmiadzin’e geçti. 1848’de Tiflis, Batum, İstanbul ve Kudüs’te bulundu.
1854’te Akhtamar’da Vartabed derecesiyle kutsandı.
Van'da ilk matbaayı kurdu, 1855-1864
yılları arasında Ardzvi Vaspuragan (Van Kartalı) gazetesini yayınladı ve
editörlüğünü yaptı.
Khrimyan, 1850’de Mühendisyan
matbaasında basılan Hıravirag Araradyan adlı eserini Zeytunlu papaz Gazar’ın
rahmetli ailesine ithaf etti ve Vanlı Mıgırdiç Khrimyan olarak imzaladı.
1854’te Episkopos Kapriyel tarafından Akhtamar rahibi olarak takdis edilen
Khrimyan, önce Akhtamar Manastırı’nda bir ruhban okulu ve matbaa tesis etmeye
çalıştı. Ancak burada manastır üyelerinin muhafazakâr muhalefetiyle
karşılaşınca İstanbul’a dönerek Üsküdar Surp Haç Kilisesi’nde vaiz olarak
çalışmaya başladı. Burada Ermeni Nizamnâmesi’nin (1863) ve Kanun-ı Esasi’nin
(1876) hazırlanmasına önemli katkılarda bulunan Krikor Odyan’ın babasından
aldığı destekle bir matbaa kurdu. Khrimyan Üsküdar’da kurduğu bu matbaada
Ardziv Vaspurdkan (Van Kartalı) adlı dergiyi yayımlamaya başladı (1855-1856).
1858’de matbaasını Van’daki Varaka Vank’a (Varaka Manastırı) nakletti. 1862’de
İstanbul Patrikhanesi’nin önerisi ile Muş Surp Garabed Manastırı
Başrahipliği’ni üstlendi ve Jarankavorats Okulu’nu açtı ve matbaayı Muş’a
taşıdı ve 1863’te rahip Karekin Sırvantsdyants’ın editörlüğünde, iki haftalık
Ardzvig Darono (Muş Kartalı) dergisini yayımladı. II. Abdülhamid döneminde
Khrimyan’ın matbaasına el konuldu, aletler Varaka Vank’tan alınarak Van’a taşındı
ve orada Osmanlıca kitapların basımı için kullanıldı. II. Meşrutiyet’in
ilanıyla birlikte Khrimyan’ın matbaası da özgürlüğüne kavuştu ve rahibin
hatırasını yaşatmak için asıl yerine, Varaka Vank’a nakledildi. Mıgırdiç
Khrimyan’ın V. Ardzuyan adlı matbaasında bu dergilerin dışında yayımlanan
kitaplar arasında Hırahank Mangants (1856, Üsküdar), Aypenaran (1857), Usyal
Bantukhd (1873, Varak), Hayrenagidutyun (iki cilt, 1883, Varak) gibi kitaplar
da bulunmaktadır.
1868’de Eçmiadzin’de Episkopos
olarak kutsandı ve 1869’da İstanbul Ermeni Patriği seçildi. 1860’da kabul
edilen Ermeni Anayasası’nın gözden geçirilmesi, Ermeni taşrasındaki zülüm ve
yağmaların önünün alınması, Ermeni Milli Meclisi’ne taşradan seçilerek gelen
milletvekili sayısının artırılması, taşra ruhani önderlerinin seçim
sorunlarının düzenlenmesi gibi pek çok talebi içeren bir raporu 1872’de Babı
Ali’ye sundu. Bu nedenle hükümetin ve Ermeni zenginlerinin şimşeklerini üzerine
çekti. Ertesi yıl 1873’te patriklikten
istifa etti.
1878 Berlin Kongresi’ne katılan
Ermeni heyetinin başkanı olarak önceden Almanya, Fransa, İngiltere ve İtalya’yı
ziyaret etti ve Ermeni sorununun çözümü için destek aradı. Kongre sonuçlarından
hayal kırıklığına uğrayarak tutumunu değiştirdi ve halka özgürlük mücadelesi
çağrısında bulundu.
1879’da Vaspuragan Ruhani Önderi
seçildi. Van’da Sev Khaç (Kara Haç) ve Erzurum’da Başdban Hayrenyats (Vatanın
Koruyucusu) ulusal özgürlükçü gizli örgütlenmelerinin kuruluşu ve
faaliyetlerine yardımcı oldu. Bu nedenle hükümet tarafından 1885’te İstanbul’a
çağrıldı. Sıkı denetimleri dikkate almayarak, toplumsal faaliyetlerine
İstanbul’da da devam etti. Taşra Ermenilerinin günden güne kötüye giden
durumuna ilişkin iki raporu Ermeni Milli Meclisi’nin girişimi ile Osmanlı
yönetimine takdim etti. 1890’da ise Kumkapı gösterileri sonrasında Kudüs’e
sürgün edildi.
1892’de Tüm Dünya Ermenileri
Katolikosu seçildi. Ancak Sultan II. Abdülhamid, Khrimyan’ın Osmanlı
topraklarından çıkmasına izin vermedi. Rus Çarı’nın araya girmesiyle 13 ay
sonra Eçmiadzin’e ulaşarak 1893’te Tüm Dünya Ermenileri Patriği olarak
kutsandı. 1895’te Petersburg’a giderek Çar II. Nikola’dan Batı Ermenistan’da
sözde kalan reformların gerçekleşmesi için yardım ricasında bulundu.
1894-1896’da Anadolu’da yaşanan Ermeni kırımları sırasında halka maddi destek
sağlamak ve göçmenlerin geri dönmesi için koşullar oluşturmak için yoğun çaba
sarf etti. 1903’te Ermeni kilisesine ait gayrimenkullere ve okullara Çarlık
tarafından el konulması kararına karşı yoğun mücadele başlattı ve 1905’te
mücadelesinde başarıya ulaştı. 1907’de Kudüs’te hayata veda etti.
Ara Aginyan tarafından kaleme alınan
“Hayrig Hayrig” adlı biyografik romanında Mıgırdiç Khrimyan'ın (Khrimyan Hayrig- 1820-1907)
hayatı anlatılmıştır.
Kaynaklar:
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder